‘Stoer genoeg om rijk kerntaken terug te geven’

Als gemeenten niet de financiële steun van het rijk krijgen die ze willen, wordt het tijd om na te denken over harde maatregelen zoals het teruggeven van taken. Op de digitale bijeenkomst van actiecomité Raden in Verzet toonden de aanwezige sprekers, onder wie VNG-voorzitter Jan van Zanen en de Delftse burgemeester Marja van Bijsterveldt, zich strijdlustig. ‘Doe het met taken waarvan het rijk het voelt.’

1,7 miljard

Gemeenten strijden zich al jaren kapot voor betere financiering, klaagde Van Zanen, die tevens burgemeester is van Den Haag. Het rijk ‘geloofde niet’ dat gemeenten te weinig geld kregen, dus het werd onderzocht. Onderzoek van AEF wees uit dat gemeenten in 2019 zo’n 1,7 miljard euro te weinig kregen voor jeugdzorg. ‘Dat wordt niet bestreden door het kabinet’, benadrukt Van Zanen. 'Vervolgens meldt het kabinet dat het niet durft!' Volgens staatssecretaris Blokhuis is het ‘niet chic’ om als demissionair kabinet zo veel geld uit te geven.

 

Beraden

Arbitrage dan: een onafhankelijke ‘commissie van wijzen’ moet voor 1 mei oordelen over het conflict. Waar hoopt Van Zanen op? ‘Op een goed bedrag en een stevige opdracht voor het zittende dan wel te formeren kabinet. Het punt is niet dat wij niet willen, maar als we een taak hebben die we niet kunnen beïnvloeden, dan moet het rijk bijdragen.’ Wat als de uitkomst van de arbitrage niet bevredigend is? ‘Dan moeten we ons echt beraden over wat we gaan doen.’

 

Armpje drukken

De burgemeester noemt het recente rapport van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in ieder geval een ‘steun in de rug’. ROB-lid Peter Verheij was er om het rapport toe te lichten: meer dan twee op de drie gemeenten kampt met tekorten en alleen geld is als oplossing niet voldoende. Er is een disbalans die Verheij vergeleek met armpje drukken. ‘Alles lijkt onderhandelbaar, maar eigenlijk draait het rijk aan de knoppen.’ De verhoudingen moeten anders. De Raad van State kwam deze week tot dezelfde conclusie.

 

Actie

De arbitrage die nu plaatsvindt, is ‘semi-bindend’. Wat houdt dat in? ‘Dat houdt in dat het kabinet een voorbehoud maakt voor de instemming van de Eerste en Tweede Kamer’, vertelt Marijke van der Meer van Raden in Verzet. In hoeverre betekent dat niet dat het kabinet na de conclusie kan beslissen wat het wil? ‘Daarom moeten we in actie komen richting de Kamerleden.’ In juni zal hierover verder worden gesproken op de VNG-ledenvergadering, maar Raden in Verzet denkt alvast aan campagnes op sociale media en aan ludieke acties als het neerleggen van 352 zwembandjes, 352 sportschoenen, 352 bakstenen, enzovoort op het Binnenhof.

 

Niets doen is geen optie

De aanwezige kijkers, voor het grootste deel raadsleden, kregen de vraag wat er zou moeten gebeuren als de arbitrage niet goed uitpakt. Er waren vijf mogelijke antwoorden: geen nieuwe taken aannemen, niet-sluitende begrotingen aanleveren, taken teruggeven, de VNG oproepen om niet meer te onderhandelen, of niets. De laatste optie, die inhoudt dat gemeenten de problemen onder de aandacht blijven brengen maar niet in actie komen, was duidelijk geen optie: slechts 2 procent stemde hierop.

 

Stoer

Zijn gemeenten stoer genoeg om bepaalde taken terug te geven, wilde de dagvoorzitter weten. ‘Of zijn we te veel dienaars?’ Stoer genoeg, antwoordden de aanwezige sprekers, onder wie de intussen aangeschoven Delftse burgemeester Marja van Bijsterveldt. ‘Ik denk dat we in alle vriendelijkheid zakelijk zijn. Het gaat om de rol van gemeenten als volwaardige overheidslaag die ruimte en middelen moet krijgen. Dat vereist respect vanuit het rijk voor wat gemeenten kunnen bereiken.’

 

Kerntaken teruggeven

‘We moeten hele scherpe lijnen trekken', zei Van Bijsterveldt. 'We zijn te lang te gretig geweest om taken over te nemen om ons het gevoel te geven dat we belangrijk waren. Daar heb je niets aan als je de centen niet hebt. Als het niet wordt vergoed, moeten we denken over het in goed overleg teruggeven van kerntaken. Het moeten taken zijn waarvan het rijk denkt: oeps, als gemeenten die niet meer uitvoeren, wie dan wel?’

 

Tot hier en niet verder

Er moet een plan b liggen voor als arbitrage niet werkt, concludeerde de dagvoorzitter. Gemeenten moeten grenzen stellen, vindt burgemeester Rijpstra van Smallingerland. Ook wethouder Boere van Krimpenerwaard is het met Van Bijsterveldt eens: ‘Doe het met taken waarvan het rijk het voelt.’ Burgemeester Bezuijen van Zoetermeer: ‘Jan van Zanen is strijdbaar en daar moeten moeten we hem bij steunen. We moeten heel duidelijk zeggen: tot hier en niet verder.’

 

Oproepen

Ter afronding kwam er een resolutie: de VNG oproepen stevig te onderhandelen, het demissionaire kabinet oproepen om dit en volgend jaar gemeenten te voorzien van voldoende middelen en de Tweede Kamer oproepen ervoor te zorgen dat gemeenten de maatschappelijke voorzieningen overeind kunnen houden. 90 procent stemde voor.

 

Opdracht colleges

Er kwam nog een suggestie uit de chat van iemand die de actie op sociale media en de ludieke actie op het Binnenhof wat te individueel vond: waarom niet via alle raden colleges de opdracht geven om hier actie voor te voeren? Dat zou kunnen, reageerde Boere enthousiast, dat kunnen we de griffiers vragen.

 

Maximaal

Zou 2,5 miljard euro voldoende zijn om de nood te ledigen, vroeg een andere toeschouwer zich af. Bezuijen: ‘We hebben het nu over wat nodig is om ons door de wind te helpen. Maar op het moment dat je dat zegt denkt men: dat is genoeg. Dit is voor nu. Laten we niet over bedragen gaan praten, maar inzetten op het maximaal mogelijke.’