Extern onderzoek naar ‘verziekte werksfeer’ in Houten

Na het voortijdig opstappen van twee interim-directieleden uit onvrede over de samenwerking met het college, een ondernemingsraad die de noodklok luidt over onveiligheid op de werkvloer, waarbij de integriteit van ambtenaren in het geding zou zijn, een geschrokken college en een geëmotioneerd debat in de gemeenteraad is besloten tot een onafhankelijk extern integriteitsonderzoek naar de ambtelijk-bestuurlijke samenwerking van de gemeente Houten.

Verminderd gevoel van vertrouwen

Eigenlijk rommelt het al sinds 2019 tussen het Houtense college en de ambtenarij, constateerden raadsleden bij het interpellatiedebat eerder deze week. Dat jaar begon een reorganisatietraject in de organisatie dat moest leiden tot een efficiënter ambtenarenapparaat dat beter was toegesneden op de vele taken die op de gemeente Houten afkomen. Het AD, dat de brief van de ondernemingsraad in handen kreeg, schrijft dat uit een tussentijdse evaluatie in 2021 al bleek dat ambtenaren de werkdruk als ‘zorgwekkend hoog’ ervoeren en er sprake was van ‘een verminderd gevoel van vertrouwen en veiligheid’.

Geen passie en bezieling meer

Daarna werd een verbetertraject ingezet, maar bleef het verloop groot en het ziekteverzuim hoog. Een oud-medewerker zegt tegen de krant dat er veel nieuwe mensen bij de gemeente werken die geen of weinig binding met Houten hebben en de ‘passie en bezieling die wij voelden’ helemaal uit het gemeentehuis is weggevloeid. De krant citeert ook een aantal direct betrokkenen die stellen dat het aantreden van burgemeester Gilbert Isabella, vijf jaar geleden, heeft bijgedragen aan de gespannen werksfeer door zijn ‘veeleisende optreden’ en het soms openlijk afvallen van ambtenaren door ze als ‘incompetent’ weg te zetten. De oud-medewerker zegt daaraan ‘ternauwernood ontsnapt’ te zijn. Van oud-collega’s hoorde hij dat het daarna alleen maar erger is geworden. Zelf had hij destijds bij de vertrouwenspersoon een klacht ingediend. ‘En ik ben zeker niet de laatste die dat heeft gedaan.’

Hardnekkige gedragspatronen

In de brief van de ondernemingsraad staat dat de samenwerking met Isabella intussen ‘de nodige verbeteringen’ laat zien. Niettemin besloten twee interim-directieleden, kort voor hun opvolgers zich zouden melden, hun functie neer te leggen. De bom zou vorige week maandag zijn gebarsten tijdens een heisessie met het bestuur. Volgens het AD zou wethouder Rosa Molenaar van de Inwonerspartij Toekomst Houten (ITH) hier ‘weigeren beterschap te geven’. In de samenwerking met de wethouders is dan ook geen ‘verbetering’ te zien, constateert de ondernemingsraad. ‘Er is sprake van hardnekkige gedragspatronen.’ Ook die zouden zich vooral toespitsen op wethouder Molenaar, maar de OR spreekt het hele college aan, aangezien het ‘vanuit collegiaal bestuur een gedeelde verantwoordelijkheid heeft’. Toch zou Molenaar volgens ingewijden ‘grillig functioneren’ en geregeld het onmogelijke en zelfs ‘onwettige’ vragen van haar ambtenaren, voortgedreven door enorme ambitie, schrijft het AD.

Duidelijk signaal

De nieuwe directie wordt overigens straks de derde directie sinds de aanstelling van dit college na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. De ondernemingsraad is erg geschrokken van het opstappen van de interim-directieleden. ‘Zij geven hiermee een duidelijk signaal af.’ De OR wijst erop dat het al langere tijd niet goed gaat in de ambtelijk-bestuurlijke samenwerking. ‘Zo is er onder andere wantrouwen tussen college en medewerkers, geen collegialiteit binnen het college, ambities van het college die soms botsen met de rechtmatigheid en onzuivere bejegening van ambtenaren, waarbij zelfs bedreigingen zijn geuit’, citeert het AD uit de brief. ‘Om je kapot voor te schamen’, zegt D66-fractievoorzitter Marcel van Gooswilligen tegen de krant. Het college lijkt niet in staat het tij te keren. Hij spreekt in de krant van een ‘kleuterklas die zelf ook tot de orde moet worden geroepen’. ‘Van chemie tussen de collegeleden is helaas geen sprake.’

Verbetering blijft te lang uit

Met het neerleggen van hun functies geven de interim-directieleden een ‘duidelijk signaal’ af, vindt ook het college. In een bericht op de gemeentelijke website schrijft het dat de collegeleden veelvuldig hebben gesproken met directie en management over de noodzaak om te komen tot verbeteringen in de ambtelijk-bestuurlijke samenwerking. ‘De interim-directie concludeert dat zichtbare stappen ter verbetering van deze samenwerking vanuit het college te lang uitblijven. Het gaat hierbij vooral om de verwachtingen, de toon van de communicatie en omgangsvormen tussen wethouders en ambtenaren.’

Te bevlogen

Ook is het college ‘geschrokken’ van dit signaal en het ‘trekt het zich erg aan’. ‘De komende tijd is er extra oog en zorg voor de medewerkers van de gemeente Houten.’ Opvallend is dat nota bene wethouder Molenaar niet aanwezig is bij het interpellatiedebat ‘wegens ziekte’. De vier andere wethouders gaan diep door het stof. De één noemt het ‘heel, heel erg’ wat er is gebeurd, de ander zegt dat hij sinds de brief veel piekert en inderdaad veel vragen aan zijn ambtenaren stelt. Een derde wethouder zegt dat hij zijn werk misschien ‘soms té bevlogen’ doet. Bij de vierde wethouder gaf het bericht een ‘diepe, diepe schok’. Hij moet een brok in zijn keel wegslikken. ‘U ziet wat het met me doet.’

Welgemeend excuus

Aan het begin van het debat trok burgemeester Isabella meteen al het boetekleed aan door namens het college een welgemeend excuus aan te bieden aan de medewerkers van de organisatie. ‘Er zou een sociaal veilige werkomgeving voor iedereen moeten zijn. We betreuren dat dit onder druk is komen te staan. Daar voelen we ons meer dan verantwoordelijk voor.’ Hij erkent dat hij in het begin van zijn burgemeesterschap ‘eenzelfde situatie’ heeft gehad als de wethouders. ‘Ik stormde de organisatie vol enthousiasme en energie binnen. Dat werd niet gewaardeerd. Wat ik daarvan heb geleerd: het kan beter worden.’ De wethouders zeggen ook te beseffen dat ze soms wat te hard van stapel lopen en beloven verbetering.

Onderste steen boven

Niettemin moet de onderste steen bovenkomen vindt de raad. In een raadsbrede motie wordt opgeroepen tot een onafhankelijk extern onderzoek naar de ambtelijk-bestuurlijke samenwerking. Het onderzoek moet de feiten en de zorgen van medewerkers naar boven halen en zich uitstrekken tot het hele college, de huidige en vertrokken ambtelijke top en de ambtelijke organisatie. De raad is opdrachtgever van het onderzoek en bepaalt de onderzoeksopdracht en het onderzoeksbureau. Het onderzoek moet in september 2024 zijn afgerond, waarna het wordt voorgelegd aan de raad. In het vierde kwartaal zouden dan passende maatregelen kunnen worden genomen.

Motie van wantrouwen

De oppositie dient aan het eind van het debat de motie van wantrouwen ‘Recht doen aan ambtelijke organisatie’ in. Volgens de indienende partijen is bestuurlijke verandering noodzakelijk, maar bestuurlijke continuïteit ‘waar en indien mogelijk’ gewenst. De partijen spreken uit dat het college ‘in de huidige samenstelling’ niet verder kan wegens gebrek aan vertrouwen. Zij vinden dat de uitkomsten van het (integriteits)onderzoek voor de leden van het huidige college ‘voorwaardelijk’ is voor deelname aan een toekomstbestendig college.

Klap in gezicht van ambtenaren

Dat gaat ITH-fractievoorzitter Willem Zandbergen te ver. ‘U wilt bestuurlijke continuïteit en het vertrouwen opzeggen. Zo wordt het een politiek steekspel. Ik vind dat jammer’, zegt hij tegen GroenLinks-fractievoorzitter Susan van Erp. VVD-fractievoorzitter Eef Stiekema vindt de motie een 'politiek signaal'. 'We waren het eens over de inhoud van de eerste motie. Dit doet geen goed aan het proces. Het is ongeloofwaardig.' Maar Van Erp vindt een motie ‘in deze vorm’ nodig om te zeggen dat er echt iets gaat gebeuren. ‘Het college kan niet op deze manier verder. Anders gaan we de medewerkers verantwoordelijk stellen.’ De motie haalt het niet, want de coalitiepartijen stemmen tegen. Daar baalt Van Erp van, zegt ze tegen RTV Utrecht. ‘Vooral voor de ambtenaren. Het is een klap in hún gezicht. Alsof het er niet toe doet dat zij zich onveilig voelen.’