Euregio’s: veel gepraat, weinig wol

Zuid-Limburg heeft te maken met krimp. De bevolking vergrijst en neemt in omvang af, met alle gevolgen van dien. Het is voor bedrijven lastig de juiste werknemers te vinden, gemeentelijke ontwikkelingsplannen stagneren; kortom, de regionale economie staat onder druk. Maar als je even over de grens kijkt, bijvoorbeeld naar Aken, dan blijkt daar sprake te zijn van een bevolkingstoename.

‘Als zo’n situatie zich in Nederland zou voordoen, bijvoorbeeld krimp in Amsterdam en groei in Rotterdam, dan was een oplossing snel gevonden’, zegt commissaris van de koningin in Limburg, daar gouverneur genoemd, Léon Frissen (CDA). ‘Beide steden zouden onder regie van de Nederlandse rijksoverheid samenwerken om een nieuw evenwicht te vinden.’

Frissen betreurt het dat de landsgrenzen in de EU nog steeds voortvarende, grensoverschrijdende samenwerking in de weg staan om bijvoorbeeld krimp-groeiproblemen aan te pakken.

‘Maastricht had van oudsher een Europese mentaliteit en was altijd erg internationaal georiënteerd. Vóór de Tweede Wereldoorlog kon de samenwerking over de grens ook vrij gemakkelijk handen en voeten krijgen. Met slechts een paar wetten moest rekening worden gehouden. Nu zijn er misschien wel vijfhonderd nationale wetjes die een drempel vormen voor verdergaande europeanisering.’

De commissaris betwijfelt of het snel anders zal worden. ‘Het dringt onvoldoende in Den Haag door dat samenwerking over de grens nodig is voor een sterke positie op kennis- en innovatiegebied. Zo zouden onze technische universiteiten veel intensiever moeten samenwerken met de technische universiteit van Aken. Die is met 30 duizend studenten groter dan de universiteiten van Twente, Delft en Eindhoven bij elkaar.’

Frissen wijst erop dat onder het vorige kabinet weliswaar een hoopvolle koers is ingezet, maar deze heeft een te laag tempo. ‘Oud-minister Ter Horst en ex-staatssecretaris Timmermans hebben belangrijke stappen gezet, bijvoorbeeld door het aanstellen van een taskforce grensoverschrijdende samenwerking (GROS) met een bijbehorende ‘grensmakelaar’. Het is de vraag of het nieuwe kabinet hiermee voortvarend verder gaat.’

Die grensmakelaar is Wim van Gelder, oud-commissaris van de koningin in de provincie Zeeland. Tot eind dit jaar zoekt hij in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) naar oplossingen voor 21 knelpunten op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking, die door de Nederlandse grensregio’s zijn aangedragen. Hij doet dit door de juiste personen aan weerszijden van de grens met elkaar in contact te brengen. ‘Met 30 jaar ervaring in het openbaar bestuur ken ik goed de weg, ook aan de andere kant van de landsgrens.’

Net als Frissen constateert Van Gelder dat er nog een lange weg te gaan is om allerlei bestuurlijke en wettelijke verschillen tussen Nederland en de buurlanden te overbruggen. ‘Je zou denken dat Europese wetgeving zorgt voor minder verschillen tussen de wetten van lidstaten. Dat valt tegen. Nederland geeft net weer een andere interpretatie aan Europese regels dan Duitsland.

'Het gevolg is bijvoorbeeld dat mest in Nederland geïnjecteerd moet worden, terwijl dat in Duitsland juist verboden is. Het zou mooi zijn als ambtenaren aan beide zijden van de grens met elkaar overleggen en als zij aan de slag gaan met het omzetten van Europese wetten in wetgeving voor hun eigen land. Het vorige kabinet vond dat een toename van administratieve lasten. Vreemd, want het voorkomt juist problemen.’

De anti-Europese houding zoals die zich de laatste jaren manifesteert, helpt daar niet bij. Ook Van Gelder verbaast zich over de naar binnen gerichte benadering van een vraagstuk als krimp versus groei. ‘Het is zorgelijk dat inwoners van grensregio’s als Limburg de laatste jaren anti- Europees stemmen. Juist zij hebben baat bij het verwijderen van belemmeringen tussen hen en de buren. Ik heb geen echte verklaring voor deze ontwikkeling, maar zoek die in de onbekendheid met wat er aan de andere kant van de grens gebeurt.’

Praatclub

Voor de euregio’s ligt hier een schone taak, zou je verwachten. De belangrijkste taak voor deze grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden is namelijk het oplossen van de knelpunten tussen de buurlanden. Alleen in het verleden hadden de euregio’s zelf nauwelijks contact met elkaar, vertelt Van Gelder. Maar sinds kort is er regelmatig overleg tussen het ministerie van BZK en de zeven euregio’s.

‘Samenwerking is zo belangrijk. Ik geef direct toe dat ik als commissaris in Zeeland ook niet zo geïnteresseerd was in de aanpak van bijvoorbeeld Euregio Eems-Dollard. Ik zie nu in dat ik die interesse wel had moeten hebben. Euregio’s moeten elkaar verder zien te brengen.’ En dat is volgens Van Gelder overigens niet alleen aan het Rijk: ‘Het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten zien dit niet als hun verantwoordelijkheid, terwijl Nederland als geheel eigenlijk één grote grensregio is.’

Peter Visser, SP-Statenlid in Limburg, is namens de provincie sinds een aantal jaren lid van de euregioraad Maas-Rijn, het politieke orgaan van deze euregio. Hij erkent dat het overleg nog niet echt een orgaan van daden is.

‘Ik had een paar vergaderingen van de euregioraad bijgewoond en begon mij steeds meer te ergeren. De vergaderingen stelden niets voor. Er was geen agenda, er werden geen plannen ingebracht en er was nooit iemand van het dagelijks bestuur aanwezig. Ik heb een brief gestuurd aan de overige euregioraadsleden waarin ik mijn ongenoegen heb geuit over de situatie. Als er niets zou veranderen, zou ik mijn lidmaatschap neerleggen. En dat heb ik inderdaad gedaan.’

Bevoegdheden

De kritiek van Statenlid Visser heeft geleid tot een andere werkwijze van de euregioraad. ‘Er is tegenwoordig een agenda, er zijn dagelijks-bestuursleden aanwezig bij de vergaderingen, er worden verslagen gemaakt en als de euregioraadsleden met voorstellen komen, worden die serieus besproken.’

Visser is inmiddels ook weer lid geworden van de euregioraad. Gouverneur Frissen, een aantal jaren voorzitter van Euregio Maas-Rijn, herkent het beeld van een ‘praatclub’. ‘Dat heeft alles te maken met het feit dat euregio’s geen zelfstandige bevoegdheden hebben. Ze zijn overgeleverd aan nationale wetgeving die in Den Haag, Brussel en Berlijn wordt gemaakt. Een euregio zou het karakter moeten krijgen van een gebied dat valt onder de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr), maar dan met een internationale dimensie.’

Visser ziet weinig in de wens van Frissen om de euregio meer bevoegdheden te geven. ‘Een euregio is een zinvolle instelling om zaken met de buren af te stemmen en plannen te ontwikkelen. Wij hebben als Limburg immers meer met Duitsland en België dan met Friesland. Maar het moet geen besluitvormend orgaan worden. De euregiobestuurs- en euregioraadsleden zijn immers niet gekozen, maar benoemd.’

Visser vindt dat het recht op besluitvorming bij gekozen volksvertegenwoordigers moet liggen, zoals Provinciale Staten en vergelijkbare organen aan de andere kant van de grens. ‘De euregioraad kan taakstellend zijn door aan het euregiobestuur voorstellen te doen voor het oplossen van grensoverschrijdende problemen en deze daarna neer te leggen bij de diverse volksvertegenwoordigingen. De raad moet daarnaast het euregiobestuur controleren. Belangrijk, want er gaat veel geld om in de euregio en daar heeft de euregioraad nu geen enkel inzicht in.’

Dialect

Van Gelder pleit voor meer aandacht voor cultuur in de grensregio’s. ‘Het nieuwe kabinet vindt cultuur helaas niet belangrijk, maar dat is het wel. Om goed met iemand te kunnen samenwerken, is het essentieel je te verdiepen in de cultuur van de ander. Het is jammer dat jumelages waarin culturele uitwisselingen centraal stonden steeds minder voorkomen.’

Hij ziet een toename van taalbarrières. ‘Vroeger spraken mensen in de grensstreek een dialect dat erg leek op dat aan de andere zijde van de grens. Nu leren kinderen vaak alleen nog maar Algemeen Beschaafd Nederlands of Duits. Dat vergroot de afstand.’

Net als grensmakelaar Van Gelder vindt Visser dat ook zijn euregio zich meer moet richten op inwoners van de grensregio’s. ‘We betekenen veel te weinig voor hen, zijn te weinig zichtbaar voor hen.’ Van Gelder: ‘De euregio’s zouden meer kunnen doen om de inwoners van hun gebieden met elkaar in contact te brengen. Zij denken nu vooral in geld en projecten, niet in het systematisch informeren van mensen over het nut van grensoverschrijdende samenwerking.’

Volgens Van Gelder wordt Europa onder andere hierdoor nog steeds gezien als een instituut waar Europarlementariërs en instituten praten in abstracties.’ Gouverneur Frissen pleit ervoor veel meer regelgeving te decentraliseren.

‘Het is onzin dat Den Haag zich overal mee wil bemoeien. Overigens is het niet alleen kommer en kwel. Onder andere op het gebied van spoorinfrastructuur is er de laatste jaren veel bereikt in deze regio. Maastricht is nu aangesloten op het Belgische HSL-net. Het kan dus wél.’

Euregio's in Nederlands grensgebied

• Euregio Wadden, bestaat uit: Nederlandse, Duitse en Deense waddeneilanden
• Eems-Dollard Regio, bestaat uit: Drenthe, Groningen, Friesland en aangrenzend Duits gebied
• Euregio, bestaat uit: het oudste Nederlands-Duitse samenwerkingsverband bestaande uit de noordelijke Achterhoek, Twente en aangrenzend Duits gebied
• Euregio Rijn-Waal, bestaat uit: zuidelijke Achterhoek, regio Arnhem-Nijmegen, Zuidwest-Veluwe met aangrenzend Duits gebied
• Euregio Rijn-Maas Noord, bestaat uit: Oostelijk Midden-Limburg, aangrenzend Duits gebied
• Euregio Maas-Rijn, bestaat uit: Nederlands Limburg, Belgisch Limburg, provincie Luik, regio Aken, Duitstalige Belgische gemeenschap

Wat is het?
Euregio's zijn grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden in de EU. In het Nederlands grensgebied gaat het om samenwerking tussen overheidsorganen als provincies, gemeenten en Kamers van Koophandel met vergelijkbare instanties in Duitsland en België. Doel van deze Euregio's is het stimuleren van economische ontwikkeling in deze gebieden en het wegnemen van vooral juridische obstakels.

Rechtsvorm?

De rechtsvorm van de Euregio's is een 'openbaar lichaam' (soms naar Duits recht) of een stichting. Ze kunnen ook de status van Europese Groepering voor Territoriale Samenwerking (EGTS) krijgen en zodoende aanspraak maken op Europese subsidies. De Euregio Maas-Rijn heeft plannen in die richting.

Financien?
Euregio's ontvangen van hun leden een financiële bijdrage, maar de belangrijkste geldbronnen zijn de zogeheten INTERREG-subsidies van de EU. Voor de periode 2007-2013 zit in dit potje 8,5 miljard euro. Nederland kan in deze periode aanspraak maken op 247 miljoen euro voor de uitvoering van projecten in de grensregio's.