'Eindhoven wil zich niets aantrekken van Utrecht'

Juist op de dag dat Eindhoven startte met de campagne voor haar burgemeestersreferendum presenteerde VNG-hoofddirecteur Ralph Pans zijn boek over zijn deelname aan het mislukte Utrechtse burgemeestersreferendum. Dat heeft kwaad bloed gezet. Waarnemend burgemeester Gerrit Braks: 'Ons referendum overschaduwen met het debacle van Utrecht vind ik ongepast, zeker van een hoofddirecteur van de VNG. Wij proberen een zo groot mogelijke opkomst op 23 januari te realiseren. Hij had dat boek toch ook later kunnen uitbrengen en dan de ervaringen van Eindhoven mee kunnen nemen?'

D66-Kamerlid en oud-minister Alexander Pechtold verwijt PvdA en CDA het burgemeestersreferendum te saboteren omdat zij geen invloed van de burgers op de benoeming van de burgemeester wensen. Braks geeft een andere duiding aan het verzet: 'De vrees dat kandidaten beschadigd worden, speelt een grotere rol.'

Pans verwerpt de kritiek. 'Er is altijd een reden waarom zo'n boek op een bepaald moment niet gepresenteerd kan worden.' Pans pleit voor het afschaffen van het burgemeestersreferendum. 'Toen het bedacht werd, zat de direct gekozen burgemeester er aan te komen. Die is uit beeld verdwenen. Het referendum is vlees noch vis. Het wekt de indruk dat de burgemeester wordt gekozen door de bevolking, maar dat is niet zo en dat beeld is door de affaire in Utrecht er niet op beter geworden.' De opkomst is in de loop der jaren gedaald. Het eerste burgemeestersreferendum in de Eindhovense buurgemeente Best scoorde in 2002 een recordopkomst van 61 procent. Zoetermeer bleef als eerste met 27 procent onder de vereiste drempel van dertig procent. Het dieptepunt was Utrecht op 10 oktober vorig jaar met een opkomst van ruim negen procent.

Bestuurder

Pans concludeert in zijn boek dat onbekende bestuurders op achterstand staan tegenover bekende politici, zoals hijzelf tegenover Wolfsen. Leen Verbeek, de burgemeester van Purmerend, die zich in Eindhoven als de bestuurder afficheert in de strijd met het oud-kamerlid Van Gijzel heeft het boek van Pans niet gelezen. 'Op 23 januari zullen we de waarheid zien van die stelling.' Pans constateert dat Wolfsen in Utrecht moest concurreren met belangrijke lokale partijbonzen als Hans Spekman en Broos Schnetz. Dat maakt het voor een bestuurder nog lastiger om te winnen.

Verbeek ziet het positief: 'Ik begrijp de focus op Utrecht niet zo. Ik ben druk bezig mijn achterstand weg te werken. Ik ben nu twee dagen bezig en als dat wat er op straat tegen mij gezegd wordt klopt, komt meer dan vijftig procent van de kiezers stemmen. Ik wil dat best een beetje relativeren en zeg dan dat een opkomst van dertig procent haalbaar is.' Joep Baartmans (PvdA) houdt zich als voorzitter van de referendumcommissie buiten die discussie. Als persoonlijke opvatting wil de voormalige Brabantse gedeputeerde en oud-burgemeester van Son en Breugel en Vught wel kwijt dat de publicatie van Pans' boek 'geen goed gekozen moment' is. 'Maar ik denk dat de mensen in Eindhoven zo verstandig zijn zich niet te laten beïnvloeden door dat wat er in Utrecht is gebeurd.'

De mythe van een PvdA-strategie doorgeprikt

De slag om de Domstad, het boek van VNG-hoofddirecteur Ralph Pans over zijn ervaringen als kandidaat in het mislukte Utrechtse burgemeestersreferendum illustreert dat van een eenduidige PvdA-strategie geen sprake was. De kandidatuur van twee PvdA'ers, Ralph Pans en Aleid Wolfsen, voor het referendum in Utrecht werd bestempeld als opzet om het burgemeesterschap van Utrecht voor de sociaal-democraten zeker te stellen. Pans ontzenuwt dat als een mythe. PvdA-burgemeesterslobbyist in de Tweede Kamer, Pierre Heijnen, benaderde Pans vorig jaar te solliciteren in Utrecht. Wolfsen heeft in de aanloop naar het referendum verklaard dat hij op eigen initiatief en 'uit vrije wil' heeft gesolliciteerd.

Pans schrijft nu dat het Utrechtse PvdA-Kamerlid Hans Spekman Aleid Wolfsen heeft benaderd om te solliciteren nadat Spekman van de kandidatuur van Pans had gehoord. Dat zou volgens Pans terug te voeren zijn op verschillen van opvatting tijdens onderhandelingen met minister Rita Verdonk over uitgeprocedeerde asielzoekers waar Spekman en Pans beiden bij betrokken waren. Pans hoorde pas van de kandidatuur van zijn partijgenoot nadat de gemeenteraad bekendmaakte dat beiden kandidaat waren.

De VNG-hoofddirecteur prikt met nog twee voorbeelden de mythe door als zouden met een ragfijn spel in de achterkamertjes de baantjes verdeeld worden. 'Een bekend voorbeeld is de benoeming van Joan Leemhuis-Stout als commissaris van de koningin in Zuid-Holland die, zonder iemand van de partij daarin te kennen, gewoon solliciteerde en benoemd werd.' Ook de benoeming van Pim Blanken tot burgemeester van Ede was zo'n geval. Hij meldde zichzelf bij de vertrouwenscommissie en werd benoemd.