Bestuurscommissies doen effect herindeling teniet

Er staat een gemeentelijke herindeling op stapel tussen drie gemeenten. Twee van de drie eisen dat na afwikkeling van die herindeling in de oude gemeenten bestuurscommissies 
ontstaan die rechtstreeks worden gekozen. 

Tevens wordt geëist dat van het gemeentelijke budget van 20 miljoen euro een bedrag van 6 miljoen door de drie nieuwe bestuurscommissies moet worden uitgevoerd. Instemming aan de herindeling zal pas worden gegeven als aan al deze eisen wordt voldaan. 

Aldus geschiedt. De bestuurscommissies gaan aan de slag, maar deze kunnen formeel alleen adviserende bevoegdheden krijgen. Men mag ontwerpen maken van bestemmingsplannen, de nieuwe gemeenteraad beslist daar formeel over. Ook bij de uitvoering van het toegedeelde budget zijn de bestuurscommissies formeel gebonden aan de besluiten en de kaders van de nieuwe gemeenteraad.

Al snel echter ontstaan er politieke conflicten omdat de gemeenteraad diverse adviezen van de bestuurscommissies afwijst of vergaand bijstelt. De politieke druk vanuit de bestuurscommissies neemt toe. Er worden politieke formaties gevormd die zich inzetten voor de belangen van de oude gemeente. Bij een nieuwe raadsverkiezing behalen deze nieuwe politieke formaties een grote electorale overwinning, waardoor het verzet in de gemeenteraad tegen het optreden van de bestuurscommissies definitief wordt gebroken en voortaan vrijwel alle adviezen van deze commissies door de raad worden overgenomen.

Is dit een realistisch scenario? Nu het de gemeente Amsterdam waarschijnlijk wordt toegestaan om verder te werken met deelraden in de vorm van rechtstreeks gekozen bestuurscommissies, is de kans aanzienlijk dat het realiteitsgehalte van het geschetste beeld aanzienlijk is. Het houden van rechtstreekse verkiezingen voor taakrijke bestuurscommissies kan een stevige bedreiging vormen voor integraal lokaal bestuur. Deze vorm van binnen­gemeentelijke decentralisatie kent een geheel eigen politieke dynamiek. In Amsterdam en Rotterdam zijn de deelraden destijds ook begonnen met lichte bevoegdheden en een gesloten takenpakket. Door de rechtstreekse verkiezing komt daarop meteen grote druk te staan.

Gekozen politici moeten hun achterban bedienen. Als daar belemmeringen zijn dan worden de bevoegdheden opgerekt en verzwaard. De wetgever heeft besloten een einde te maken aan de deelraden. In de vorm van rechtstreeks gekozen bestuurscommissies komen deze terug in andere vorm. Formeel met een beperkter takenpakket, maar door de rechtstreekse verkiezing zal dat feitelijk niet veel uitmaken.

De kans dat minister Plasterk in Amsterdam in gaat grijpen is niet erg groot. Hij zou daarbij zijn Amsterdamse ‘vrienden’ voor het hoofd moeten stoten en bij de behandeling van de afschaffing van de deelraden werd al enige ruimte gegeven voor de nu gehanteerde vorm. De kans is echter aanzienlijk dat het verschijnsel deelraad niet beperkt zal blijven tot het Amsterdamse. Nu een golf van nieuwe herindelingen in de maak is, zal de figuur van de rechtstreeks gekozen en taakrijke bestuurscommissie daarin regelmatig opduiken.

Op zichzelf genomen is het goed om te experimenteren met nieuwe vormen van lokaal bestuur. In Amsterdam zullen de bestuurscommissies weinig onheil aanrichten omdat men daarbij voort kan borduren op het oude patroon van de deelraden. Het is echter zeer de vraag of de rechtstreeks gekozen en taakrijke bestuurscommissie naar Amsterdamse snit geschikt is als instrument na een herindeling. De belangen van de deelgemeenten na een herindeling zitten heel anders in elkaar dan die van de uitvoeringscommissies in een grote stad die niet opnieuw is ingedeeld.

Herindeling beoogt om de kracht van de nieuwe en grotere gemeente aanzienlijk te versterken. De vorming van taakrijke bestuurscommissies zal het omgekeerde bewerkstelligen en wel vooral omdat door die figuur de belangen van de oude gemeente voorop komen te staan. Door de rechtstreekse verkiezing wordt politieke munitie aangeleverd om de effecten van een herindeling effectief te torpederen en het resultaat is dan een grote hoeveelheid gebakken peren.