Minister: kijk goed naar alcoholverbod bij voetbal

Het aantal incidenten in en rond het voetbalstadion is na de coronapandemie toegenomen. En niet alleen in Nederland. Wat kunnen we leren van de aanpak van de omliggende landen? Berenschot deed een vergelijkend onderzoek en benoemde enkele lessen die Nederland eruit kan trekken. Minister Yeșilgöz roept gemeenten en clubs op 'om weer goed naar een alcoholverbod te kijken'.

Nieuwe aanwas

Geweld in en rond voetbalstadions neemt de afgelopen tijd weer een vlucht. De wedstrijd Ajax-Feyenoord werd onlangs gestaakt wegens vuurwerk op het veld, waarna er rellen buiten het stadion waren. Afgelopen zondag nog werd de omgeving rond de Arena door burgemeester Femke Halsema nog als veiligheidsrisicogebied aangewezen. Ook het omringende buitenland heeft of had te maken met ‘voetbalgeweld’ en ook daar lijkt er een toename in voetbalgerelateerde incidenten te zijn, schrijft Berenschot. Een mogelijke oorzaak is de ‘nieuwe aanwas’ van vaak jonge supporters, die tijdens de coronaperiode is ontstaan. Autoriteiten en de betaald voetbalorganisaties (bvo’s) hebben moeite om deze groepen te (her)kennen en te bereiken.

Effect meldplicht onbekend

Uit de verkenning blijkt dat Nederland het beleid niet heel anders is dan in Engeland of Duitsland. In Engeland zouden na de invoering van strenge voetbalwetten alle incidenten verdwenen zijn, maar daar herkennen de onderzoekers ‘noch de door ons gesproken experts’ zich niet in. De analyse bevestigt ook niet dat in Engeland wet- en regelgeving zoveel strikter is dan in Nederland. Verder zou de meldplicht in Engeland heel goed werken, ‘maar ook dat zien we niet terug, omdat een meldplicht daar in de praktijk niet of nauwelijks wordt opgelegd wegens de druk op de politiekorpsen aldaar’.

Betaalde stewards

Een verschil met Engeland is dat op (delen van) tribunes geen alcohol of andere dranken zijn toegestaan. Ook zijn kaartjes vaak aanzienlijk duurder zijn en kan het systeem ‘ticketing op naam’ worden toegepast. Daarnaast wordt het ‘all-seater concept’ meestal gebruikt, al kijkt men wel naar het loslaten daarvan. Verder worden er meer en betaalde stewards bij wedstrijden ingezet en bepaalt en bewaakt de overheid hun kwaliteitsnorm. Ook zijn politiemensen er uitgerust met bodycams.

Fanprojekte

In Duitsland ligt de focus juist meer op proactieve en preventieve instrumenten dan op de reactieve aanpak. Communicatiecampagnes en ‘Fanprojekte’ moeten supporters bewust maken en gewenst gedrag stimuleren. De Fanprojekte sturen aan op een gezonde voetbalcultuur en op een betere relatie tussen fans, club en politie. In Nederland gebeurt dit ook, constateert Berenschot, ‘maar in iets andere vorm’. Verder zien de onderzoekers dat er in Duitsland gespecialiseerde vergelijkbare ‘voetbalcellen’ zijn, die organisatorisch anders ingebed zijn binnen de politie.

Strengste voetbalwetgeving

Berenschot noemt op basis van de analyse en input van experts enkele aanvullende maatregelen ‘die niet allemaal even kansrijk zijn’. Het belangrijkste is dat supporters via campagnes en normering duidelijk gemaakt moeten worden wat ongewenst gedrag is en dat zij in het stadion niet anoniem zijn. Ook moet duidelijk zijn dat overtredingen of ongewenst gedrag zullen leiden tot vervolging en strafoplegging. Die informatie kan eventueel worden aangevuld met voorbeelden van personen die na incidenten zijn veroordeeld, inclusief hoe hoog de straf en/of boete is. ‘Nederland heeft de strengste voetbalwetgeving ter wereld, als supporters hiervan beter op de hoogte zouden zijn, zou het afschrikkende effect veel sterker zijn’, aldus de Groningse hoogleraar rechtsspraak Jan Brouwer.

Hogere vergoeding

Het is nodig dat bestaande elementen goed gebruikt en gecombineerd worden, zoals opsporing door camerabeelden met genoeg goed opgeleide stewards en regelgeving die mensen preventief op het juiste pad houdt of hen juist vervolgen na overtredingen. De combinatie hiervan met tickets op naam en vaste zitplaatsen kan al snel zorgen voor verbetering van de veiligheid in stadions, omdat het de pakkans vergroot en mensen uit de anonimiteit haalt en daarmee andere afwegingen kan stimuleren. Het volgen van een event securityopleiding zou het gezag van de stewards kunnen verhogen net als een vergoeding die hoger is dan de huidige vrijwilligersvergoeding.

Koudwatervrees

Verder is het vooral voortbouwen op al beschikbare mogelijkheden, want die lijken niet altijd te worden toegepast ‘vanwege onbekendheid met het instrumentarium of koudwatervrees’. ‘Het helpt daarbij niet dat in het publieke debat dingen gezegd worden die wellicht goed in het gehoor liggen, maar die in de praktijk veel genuanceerder liggen, of soms niet kloppen, aldus Berenschot. Die geluiden zijn ‘ondermijnend’ voor bestaande middelen, want die zouden de indruk wekken dat Nederland de instrumenten niet heeft om wangedrag in en rond stadions aan te pakken. ‘Niets is minder waar en aan die boodschap moet een stevig tegengeluid geboden worden.’

Strikter handhaven

Er is dus ook geen noodzaak voor ‘hardere maatregelen’ of het invoeren van radicaal ander beleid. ‘We vinden geen ondersteuning voor de stelling dat van hogere straffen een grote afschrikwekkende werking uitgaat, noch van het wel of niet krijgen van een strafblad.’ De pakkans beïnvloedt het gedrag van personen veel meer. ‘De oplossing ligt daarom veel dichter bij strikter handhaven van afspraken en regels en het huidige instrumentarium goed en congruent hanteren.’

Alcoholvrije tribune

Wellicht dat Berenschot de ‘alcoholvrije tribune’ daarom een minder kansrijke maatregel lijkt. Het nuttigen van consumpties op de tribune is in Engeland niet toegestaan, al is alcohol wel te krijgen in en rond de stadions. De ‘alcoholvrije tribune’ zou ook het gooien van bekers op het veld moeten tegengaan, maar de effectiviteit van de maatregel op dat vlak is een discussiepunt. In het seizoen 2021/2022 waren er 441 incidenten met gegooide voorwerpen op het veld, niet alleen bekers, maar ook bijvoorbeeld aanstekers. Dat was een stijging van 127 procent ten opzichte van het laatste seizoen voor corona.

Weinig draagvlak alcoholverbod

Berenschot wijst er verder op dat het draagvlak voor een alcoholverbod op de tribune bij de KNVB en de clubs klein is, omdat het hun verdienmodel aantast. Daarbij zouden supporters kunnen overgaan op meer ‘indrinken’. Volgens de Expertgroep Voetbal en Veiligheid kan alcohol een negatieve uitwerking hebben op het gedrag van supporters. Meer handhaven bij het gooien van voorwerpen zien zij als oplossing, inclusief het sluiten van bierpunten in het stadion. Die bevoegdheid hebben burgemeesters al en bij hoge risicowedstrijden wordt meestal geen alcohol verkocht. Hoogleraar sportsociologie Ramon Spaaij stelt dat het verbieden van alcohol vooral sporadische incidenten voorkomt. ‘Maar de relatie tussen supporters die sec komen om te vechten en alcohol is nihil.’

Kijk naar alcoholverbod

Toch roept minister Yeșilgöz van Justitie en Veiligheid, die op verzoek van de Kamer opdracht gaf tot het vergelijkende onderzoek, gemeenten en clubs op om weer goed naar een alcoholverbod te kijken, ‘daar waar het meerwaarde kan hebben’. ‘In Nederland hebben we een alcoholverbod bijvoorbeeld al eerder op verschillende manieren toegepast, zoals niet schenken of beperkt schenken’. En hoewel het WODC-onderzoek naar overdraagbaarheid van instrumentarium om voetbalgerelateerd wangedrag in Nederland en België te bestrijden nog niet is afgerond, trekt ze er ook alvast een ‘voorzichtige’ conclusie over. ‘Met deze aanpassingen is de Belgische voetbalwet strenger geworden, maar lijkt die nog niet zo streng als onze eigen voetbalwetgeving.

Supporters belonen

Na een werkbezoek aan het Verenigd Koninkrijk met de Regiegroep Voetbal en Veiligheid kwam de minister erachter dat ‘high trust, high penalty’ (veel vertrouwen en ruimte geven aan supporter, maar hard straffen als iemand dat vertrouwen beschaamt) er het leidende principe is. Die lijn wil de Regiegroep Voetbal en Veiligheid ook in Nederland volgen door ruimte voor en samenwerking met supporters te bieden. Het is voor gemeenten met een betaald voetbalorganisatie belangrijk om periodiek een ‘vierhoeksoverleg’ te houden tussen gemeente, OM, politie en BVO en periodiek met supporters zelf te spreken, benadrukt ze. Ook zouden supporters soms beloond moeten worden voor goed gedrag en het nemen van verantwoordelijkheid. Het Handelingskader voor gemeenten is leidend bij het bepalen van in te zetten maatregelen. 'Gemeenten werken de ‘bonus’ van het Handelingskader nader uit.'

Persoonsgerichte aanpak

Verder komt er een gezamenlijke aanpak van personen en groepen die zich in en rondom het voetbal misdragen. Onder regie van de gemeente stemmen BVO, politie en OM en eventueel andere partners met elkaar af welke mogelijkheden er zijn om daders en dadergroepen aan te pakken. ‘Als de orderverstoorder onderdeel is van een groep wordt gekeken hoe deze negatieve groepsdynamiek kan worden doorbroken.’ Ook zetten alle partijen stevig in op het nog consequenter en uniformer inzetten van de persoonsgerichte aanpak in de praktijk. ‘Het landelijke multidisciplinaire ondersteuningsteam persoonsgerichte aanpak adviseert en ondersteunt gemeenten hierbij.’

Vergunningplicht invoeren

Verder wil de minister inclusiviteit in het voetbal bevorderen en discriminatie en racisme tegengaan door strenger te handhaven op tegen een individu gerichte homofobe (en andere discriminerende) spreekkoren. Er moet ‘stevige governance en organisatie’ rondom voetbal en voetbalwedstrijden komen, zodat al bestaande mogelijkheden en juridische instrumenten beter worden benut. Veel van de maatregelen moeten lokaal hun beslag krijgen, beseft de minister. ‘Niet voor niets dring ik erop aan dat gemeenten met een betaald voetbalorganisatie (…) een vergunningplicht voor voetbalwedstrijden invoeren en handhaven op de naleving van de vergunningsvoorwaarden, zeker daar waar de veiligheidsorganisatie van de BVO onvoldoende op orde is.’ Ze weet dat de meeste gemeenten deze vergunningplicht inmiddels hanteren.

Meer uniformiteit en voorspelbaarheid

Ook wijst ze erop dat met periodieke bestuurlijke en ambtelijke overleggen tussen gemeenten met een betaald voetbalorganisatie wordt ingezet op meer uniformiteit en voorspelbaarheid in de lokale aanpak. ‘Vanaf seizoen 2023/2024 vindt er een apart overleg plaats tussen gemeenten met clubs die Europees voetbal spelen om onder meer de wedstrijdvoorbereiding te verstevigen.’ Tot slot gaat ze in op de digitale meldplicht, waarvoor het instrumentarium nog in ontwikkeling is, maar waarvoor veel draagvlak zou zijn. Ze koerst erop om dit najaar te starten met een experiment in drie gemeenten met een meldfaciliteit en digitale meldplicht gekoppeld aan een bestuursrechtelijk, door de burgemeester opgelegd, gebiedsverbod.