Burgers hebben nauwelijks invloed op herindeling

Herindeling is nog steeds een top-down proces. Burgers en gemeenteraden hebben er nauwelijks invloed op. Creëer daarom ruimte voor democratische experimenten die leiden tot oplossingen met meer draagvlak, waarbij herindeling niet de enige optie is. 

Afstand
Aldus Communication Concert en Public SPACE Foundation in hun verkennende rapport  ‘Burgermacht bij grenscorrecties van gemeenten’, dat dinsdagmiddag 16 januari is aangeboden aan de vaste commissie Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer. Voor welk probleem is herindeling een oplossing, vragen de opstellers zich af. De verwachte efficiencywinst blijft doorgaans uit, zo blijkt volgens hen uit diverse onderzoeken. Een veelgehoord argument voor herindeling is het versterken van de bestuurskracht, maar harde criteria ontbreken en opschaling biedt geen waterdichte garantie. ‘Integendeel, grotere gemeenten hebben vaak grotere problemen’, zegt directeur Dorus Teeuwen van Communication Concert. ‘Hoe groter de gemeente, hoe meer afstand tot het bestuur en hoe groter het gevoel bij burgers dat ze met hun rug naar de overheid staan.’ 

Wachten

Het nieuwe kabinet moedigt provincies aan herindelingsprocedures te starten voor gemeenten die langjarig en in hoge mate afhankelijk zijn van gemeenschappelijke regelingen. Tegelijkertijd kondigt het aan de Wet gemeenschappelijke regelingen zodanig aan te passen dat gemeenteraden hun controlerende rol beter kunnen vervullen. ‘Het wachten is op een nadere uitwerking van deze voorstellen’, aldus Teeuwen.

Democratisch tekort

Communication Concert liep in zijn adviespraktijk aan tegen het probleem van een democratisch tekort bij herindelingen en besloot daarnaar een verkenning te doen. Het nu uitgebrachte rapport is gebaseerd op literatuuronderzoek, interviews en een rondetafelgesprek met bestuurders, burgers en experts.

Visie ontbreekt

Een eenduidige beleidsvisie ontbreekt, concluderen de opstellers. Provincies motiveren een herindelingsadvies vaak met ‘gelegenheidsargumenten’ en kunnen bezwaren van gemeenten die zelfstandig willen blijven, makkelijk terzijde leggen. De wet ARHI noemt draagvlak als belangrijkste criterium, maar werkt dat niet verder uit. Herindeling lijkt voor provincies een doel op zich. ‘Groot is de norm geworden’, zegt Teeuwen. ‘De meningen van inwoners en gemeenteraden leggen weinig gewicht in de schaal. Dit is in strijd met het Handvest voor Lokale Autonomie van de Raad van Europa.’

Als ‘wenkend perspectief’ pleiten de opstellers voor experimenten met alternatieven die op meer democratische steun kunnen rekenen. Ze denken aan een ‘nuloptie’ als vertrekpunt voor een gedachtebepaling over de toekomst van een gemeente door bestuurders, burgers, ondernemers, maatschappelijke organisaties en betrokken buurgemeenten. De nieuwe rol van de provincie zou veel meer die van ‘coach, verbinder en kennisbron’ moeten zijn, die processen ondersteunt.