De democratie is de verliezer

De gemeenteraadsverkiezingen zijn weer achter de rug. De lokale partijen zijn de grote winnaar en ook de PvdA en GroenLinks hebben weinig te klagen over de uitslag. Maar uiteindelijk is er bij deze verkiezingen een grote verliezer: de democratie.

Krap de helft van de kiesgerechtigden is naar de stembus gekomen. 50,3 procent om precies te zijn. Een historisch dieptepunt. Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in 2018 ging nog 54,1 procent stemmen. In enkele steden, zoals Rotterdam, Roosendaal, Almere en Tilburg, ging zelfs minder dan 40 procent van de kiesgerechtigden naar de stembus.

Politiek analisten hebben verschillende verklaringen voor de lage opkomst. Zo zou de voornaamste oorzaak voor het wegblijven van de kiezers gezocht moeten worden in het wantrouwen ten aanzien van de landelijke politiek, onder meer door het soms zwabberende beleid in coronatijd en de toeslagenaffaire. Maar dan zou je juist verwachten dat deze stemmers, die zich van de landelijke partijen afkeren, hun heil zoeken bij de lokale partijen. We zien inderdaad wel een stevige verschuiving naar de lokale partijen en een toename van het aantal partijen dat geen landelijke vertegenwoordiging heeft. Maar in plaats van dat een uitbreiding van de lokale politieke mogelijkheden leidt tot meer stemmers, worden het er juist minder. Blijkbaar bieden ook deze partijen onvoldoende alternatief voor de afhakers onder de kiesgerechtigden. Anderen zoeken de oorzaak in een algehele afkeer van alles wat met politiek te maken heeft of desinteresse in zaken van het algemeen belang. Maar belangrijker is de vraag of we iets aan de lage opkomst, en daarmee het draagvlak voor onze democratie, kunnen doen en zo ja, wat?

Volgens mij zouden de landelijke omroepen daar een belangrijke rol in kunnen spelen. Decennialang hebben die de neiging in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen vooral de landelijke kopstukken van partijen een podium te bieden. Die snijden dan ook voornamelijk landelijke thema’s aan. En daar gaan de gemeenteraadsverkiezingen niet over. Het was bijna treurig om te zien hoe mensen als Wopke Hoekstra en Sigrid Kaag vrijblijvend hun stokpaardjes van de Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar bereden om vervolgens een paar keer tussendoor te constateren hoe belangrijk de gemeenteraadsverkiezingen zijn. Dit jaar leek het besef dat het bij de gemeenteraadsverkiezingen om lokale aangelegenheden gaat ietsje meer door te zijn gedrongen bij de nationale omroepen. Ze deden in ieder geval krampachtige pogingen om lokale onderwerpen voor het voetlicht te brengen. Maar je kunt je afvragen hoeveel opkomstbevorderende wervingskracht er uit gaat van een discussie over parkeergelegenheid in Nieuwegein of de omstreden locatie van een zwembad in Deventer. Die zaken zijn ongetwijfeld lokaal van groot belang, maar het zal de kiezer in Weert niet interesseren of de bouw van Aardappelloodsen in Oudeschans wel of niet doorgaat en de inwoner van Burgh-Haamstede zal niet bovenmatig geboeid zijn door de herinrichting van het dorpshart van Ugchelen.

Het had dus weinig zin dat de NOS vanuit het stadshuis in Nieuwegein vooral zulke superlokale onderwerpen de revue liet passeren. Nu hebben de landelijke omroepen altijd moeite met lokale of regionale aangelegenheden. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar het tenenkrommende regionieuws in het NOS-journaal. Na verslaggeving over de oorlog in de Oekraïne en de oplopende inflatie wereldwijd volgt steevast de NOS-visie op het belangrijkste nieuws in ‘de regio’, wat meestal neerkomt op iemand die de Martinitoren heeft nagebouwd met lollystokjes of een inkijkje in het leven van een verzamelaar van bijzondere schoenlepels.

Terwijl het toch niet al te moeilijk moet zijn om het over lokale onderwerpen te hebben waar vrijwel alle gemeenten mee te maken hebben. Tekorten in de jeugdzorg en de maatschappelijke ondersteuning, uitvoering van de bijstand, ondermijning, het coffeeshopbeleid, gemeentelijke belastingheffing, het tekort aan betaalbare woningen, de omgevingswet, vluchtelingenopvang, de energietransitie, lokale werkgelegenheidsbevordering, om er maar een paar te noemen.

Dat zijn de thema’s die er toe doen, in alle gemeenten. Dat zijn de zaken die mensen direct raken, waar zo ook wonen. Als de landelijke omroepen de gemeenteraadsverkiezingen wat serieuzer gaan nemen, bestaat de kans dat de kiezer dat ook doet.