Worst voor de burger

Vol overgave stort mijn gemeente, Breda, zich in een nieuw avontuur: Breda Begroot. Het is een variant van de burgerbegroting, een ‘zoektocht naar een nieuwe relatie tussen het bestuur van Breda en de inwoners’ om hen zodoende ‘mee te laten besturen’. Zo, dat klinkt mooi. Maar dan moet de politiek wel bereid zijn om een deel van haar macht met die inwoners te delen. Durft de politiek dat wel?

In 1989 werd in de Braziliaanse miljoenenstad Porto Alegre voor het eerst een burgerbegroting ingevoerd. Daar was een duidelijke reden voor: om minder last te hebben van corruptie onder politici en ambtenaren moesten inwoners zelf meer directe invloed krijgen op de overheidsuitgaven. Het succes van de burgerbegroting in Porto Alegre zit ‘m er in dat het serieus wordt aangepakt: het gaat er om een vijfde van de totale gemeentelijke begroting en om serieuze projecten zoals de aanleg van riolering.

Van corruptie is, laten we daar maar van uit gaan, in Nederlandse gemeenten geen sprake. Daarmee valt het natuurlijke draagvlak voor een burgerbegroting weg. Waar wel sprake van is, is een groeiend wantrouwen vanuit inwoners richting de politiek; nog maar de helft van de inwoners stemt voor de gemeenteraadsverkiezingen. De politiek haalt van alles uit de kast om het groeiende wantrouwen te stuiten. Maar waarom dan een nieuw “participatie-instrument” introduceren? Kun je als politiek niet beter de kern van het probleem aanpakken – en weer het volk vertegenwoordigen, in plaats van het partij- of het eigenbelang?

Er is geen enkel bewijs, zelfs geen aanwijzing, dat een burgerbegroting het vertrouwen in de politiek herstelt. Sterker nog, de kans bestaat dat het wantrouwen alleen maar toeneemt. Inwoners verwachten extra invloed te krijgen maar er is een risico dat de politiek toch haar eigen gang gaat. En dan raken mensen – helaas terecht – teleurgesteld.

Dit risico is reëel. Bij lokale burgerbegrotingen houdt de politiek toch de macht in handen. Dit is ook op te maken uit de startnotitie van Breda Begroot: ‘Uiteraard heeft de gemeenteraad het budgetrecht. […] Het is natuurlijk de bedoeling dat de gemeenteraad in zijn besluitvorming de keuzes van inwoners respecteert.’ Het is dus de bedoeling dat de politiek naar inwoners luistert maar zij kan de door inwoners opgestelde begroting zondermeer naast zich neerleggen.

Wat zou er gebeuren als inwoners van een gemeente in meerderheid kiezen om bepaalde subsidiekranen dicht te draaien? Bredanaars betwisten de subsidies van €5 miljoen voor het theater en van €3,5 miljoen voor het “Museum voor erfgoed en beeldcultuur”. De Bredase politiek wil niet het risico lopen dat inwoners het theater en het museum sluiten; men mag zich daar in een begroting dan ook niet over uitspreken.

Een ander instrument dat zogenaamd de democratie moet versterken, is het lokale referendum. Veel gemeenten hebben er inmiddels een verordening voor. Als aan een kleine batterij randvoorwaarden is voldaan, kan een raadgevend – en niet bindend – referendum worden uitgeschreven. Dan vaak alleen voor die onderwerpen waar de politiek zich voldoende senang bij voelt. Zo mag de Bredanaar zich in een lokaal referendum bijvoorbeeld niet uitspreken over de komst of locatie van AZC’s.

Kwalijker dan dergelijke restricties is dat ook hier de politiek de uitkomsten naast zich kan neerleggen als deze haar niet bevallen. Lokale politici, zich krampachtig verschuilend achter landelijke regelgeving, betogen dat bindend helemaal niet mag of kan. Zo liet een fractievoorzitter in de Bredase raad weten dat een raadslid altijd “zonder last of ruggespraak” alsnog over de begroting moet kunnen stemmen. Was zijn fractie soms tegen de referendum-verordening? Welnee, hij en zijn fractie waren fervent voorstanders. Maar ze wilden wel de vrijheid houden om de mening van de Bredanaar niet te hoeven respecteren.

Burgerbegroting en referendum: het klinkt mooi maar zolang de politiek het niet aandurft om werkelijk macht te delen, wordt aan de inwoners een worst voor gehouden.

Basile Lemaire is bestuurskundige en auteur van het TOP 100 managementboek “Heren, Hoeren, Heiligen. Over publiek leiderschap en vertrouwen”