De Wmo in de strijd tegen de VOC-mentaliteit

De zorgmanager die de wijkverpleger aanspoort om meer zorg aan cliënten te gaan verlenen: die cliënten zijn er niet mee geholpen maar het kost de samenleving wel handen vol geld. 

Er lijkt soms een VOC-mentaliteit door de zorg te waren. Zorgmanagers, de goede daargelaten, worden te veel gedreven door “handel”, mede omdat zij hier door hun zorginstelling op worden afgerekend. Mensen komen op de tweede plaats.

Daar tegenover staan de zorgverleners die het wél om mensen te doen is. Een tweede fenomeen laat zich daarbij zien: het cultureel-feminiene karakter van de zorgverlening. Met “feminien” doel ik hier niet op “vrouwelijk”, maar op de culturele waarden waarbij de kwaliteit van het leven centraal staat, en waarbij zieken en mensen met een beperking recht hebben op onze sympathie en zorg. Door de bank genomen willen zorgverleners dus vooral helpen.

De VOC-mentaliteit van het zorgmanagement en de cultureel-feminiene waarden in de zorguitvoering versterken elkaar.

“Krijgt de cliënt in de Kerkstraat wel genoeg zorg?” vraagt de zorgmanager aan de wijkverpleegkundige. Waarop de wijkverpleegkundige aan de cliënt vraagt: “Wat heeft u nog nodig?” Vanuit de cliënt komen dan mogelijk vanzelf (meer) wensen en klachten. De betrokken wijkverpleegkundige krijgt de overtuiging dat hij of zij meer moet gaan helpen. En na een indicatie-maximaliseringsslag heeft de manager zijn of haar zorginstelling weer meer handel bezorgd.

De nieuwe WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) biedt kansen om het tij te keren. Of misschien kunnen we hier beter zeggen: het tij te kantelen. De nieuwe WMO is er op gericht de zelfredzaamheid en participatie van burgers te vergroten. Dit kan alleen werken als de mens centraal komt te staan - en dus niet de handel.

Gemeenten zullen zich dus ook op de mens moeten richten, en niet op de regels, procedures of processen. Die volgen later wel. Gemeenten kunnen ook niet meer volstaan met “kaders scheppen” en er verder de handen van af trekken. Zoals ik ook al aangaf in mijn column over de transitie Jeugdzorg: de kwaliteit van de zorg moet centraal staan. In het licht van de nieuwe WMO betekent dat: mensen moeten (weer en blijvend) kunnen meedoen in de samenleving, en dat tegen lagere (zorg)kosten. Daar zul je als gemeente op moeten sturen.

Om als gemeente te kunnen sturen zul je de kwaliteit moeten kunnen meten; je zult op zoek moeten naar indicatoren die een beeld geven van de zorgkwaliteit. Bijvoorbeeld het aantal mensen dat maatschappelijk participeert ondanks (lichamelijke) beperkingen. Of het aantal mensen dat zich niet meer eenzaam voelt. Of het aantal mensen met een beperking dat zelfstandig een huishouden kan voeren.

Met dergelijke indicatoren op zak ga je de gesprekken aan met de instellingen. De indicatoren zijn een basis voor de maatschappelijke opgaaf die je de zorginstellingen meegeeft.

Voor de daadwerkelijke inrichting van de zorg ga je vervolgens gezamenlijk aan de slag: met instellingen en (vertegenwoordigers van) cliënten sla je als gemeente de handen ineen. Neem bestaande of fictieve cliënt-casussen: “Wat moeten we doen als ...”. Dan volgen zaken als inrichting: hoe moeten de processen lopen om in deze casus die kwalitatief hoogwaardige zorg te krijgen? Daaruit kun je vervolgens afleiden hoe zorg en samenwerking georganiseerd moeten worden. In die volgorde dus, en niet andersom.

“De mens centraal stellen” is de kern van kwalitatief hoogwaardige zorg én efficiënte processen. Daarbovenop: het snijdt handelsgerichte zorginstellingen de pas af. De VOC ging uiteindelijk failliet door steeds verder oplopende managementkosten bij teruglopende handel. Men is dus gewaarschuwd.

Basile Lemaire is bestuurskundige, organisatieveranderaar, spreker en auteur van het boek Ballen (m/v) op het blok: succesgericht veranderen binnen overheden