Zwieren en zwaaien in Tilburg

Het is een van de oudste van Nederland en zeker de grootste van de Benelux: de Tilburgse Kermis. Dit jaarlijkse, tien dagen durende evenement trekt in de laatste week van juli dagelijks honderdduizenden bezoekers. Hoe gaat men om met de risico’s? ‘Het draaiboek verandert elk jaar.’

Serie Zomerpret

Festivals en sport-events trekken ‘s zomers honderdduizenden bezoekers. Wat betekent dat voor de gemeenten waarin ze zich afspelen? Binnenlands Bestuur neemt een kijkje achter de schermen. Deel 1: de Tilburgse Kermis.

Volgens het Regionaal Archief Tilburg was er in het jaar 1567 al een ‘Tilborchse kermisse’. En al zou het een paar jaar later zijn: we mogen hier spreken van een eeuwenoude traditie. Een traditie die in de loop der jaren ook flink is veranderd. Waar in 1974 nog de ‘Monorail’, de eerste volledig stalen rollercoaster, op de Tilburgse Kermis werd geïntroduceerd, staan er in 2024 ruim 200 attracties in een 4,5 kilometer lang lint door het centrum van Tilburg.

‘Vroeger was de kermis meer op de pleinen’, weet burgemeester Theo Weterings, geboren en getogen Tilburger, nog. Het wordt zijn zevende kermis als burgemeester, ‘dus dan weet je wat het betekent voor veel mensen in binnenen buitenland. Het is ook nu nog voor veel mensen een belangrijk deel van de vakantieactiviteiten.’

In totaal trekt de kermis jaarlijks ruim een miljoen bezoekers, waarmee het een van de best bezochte evenementen van Nederland is. Het drukstbezochte onderdeel is de Roze Maandag, met om en nabij de 300.000 bezoekers. ‘Een heel mooi evenement, welkom in Tilburg!’, prijst Weterings de kermis aan.

Risico’s

Maar een dergelijk drukbezocht evenement is niet zonder risico’s. Aan het draaiboek voor de kermis wordt het hele jaar gewerkt. Op de website van de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant meldt Bento Evers, adviseur informatie, onderzoek en analyse, dat de eerste voorbereidingen van de brandweer al starten in oktober met het beoordelen van de voor lopige opstelling. In maart is er overleg met andere partijen, zoals de gemeente, politie, GHOR, de verkeersdienst en de ambulancedienst. ‘Er liggen draaiboeken, maar niet één jaar is hetzelfde.’

Een brandweerauto en ambulance op het terrein is meegenomen in de draaiboeken, bevestigt Weterings. ‘De hulpdiensten moeten daar sowieso snel kunnen komen.’ Als burgemeester is hij uiteraard verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid. Tijdens de kermis voert Weterings dagelijks overleg met boa’s, politie en exploitanten. ‘Het is een groot evenement, honderdduizenden bezoekers per dag. Veiligheid is dan belangrijk. We doen aan crowd control en beschouwen de situatie dagelijks met de politie, brandweer en de gezondheidsdienst, er is een uitvoerig draaiboek.’

In de coronatijd lag de nadruk meer op gezondheidsrisico’s en in de laatste week van juli speelt hitte ook een grote rol. ‘Er is steeds weer van alles te verbeteren, we putten ook uit ervaring van kermisexploitanten. Die zijn erg betrokken.’

Kermiswethouder

Waar burgemeester Weterings verantwoordelijk is voor de veiligheid van de kermis, is er ook een speciale ‘kermiswethouder’, Maarten van Asten, eigenlijk de wethouder evenementenbeleid. ‘Die gaat meer over het feest en de ontwikkeling van de kermis, zoals de festivalisering’, legt Weterings uit. ‘Het stimuleren van Roze Maandag, een hoogtepunt van de kermis, hoort daar ook bij.’ Op die dag maakt Weterings zich drukker om crowd control en de afstemming met de horeca. Als het te druk wordt, is er contact met de exploitanten om een andere wachtrij te maken, de attractie korter te laten duren of zelfs even uit te zetten. De gemeente helpt hen ook snel contact te leggen met de politie om aangifte te doen of camerabeelden te gebruiken als er attracties zijn vernield of er is ingebroken. En dan is er nog risico op incidenten, zoals lhbtiq+-geweld.

‘We houden met alle scenario’s rekening’, reageert Weterings. ‘Roze Maandag is het mooiste wat je kunt meemaken, maar het brengt ook extra veiligheidsrisico’s met zich mee.’ Een paar jaar geleden ontstond het fenomeen dat er met auto’s op mensenmassa’s werd ingereden. ‘Je moet dan zorgen dat het terrein afsluitbaar is, zodat voertuigen daar niet kunnen komen. Daar hebben we een jaar discussie over gevoerd, met name ook over de vraag: wat kost dat?’

Open evenement

‘Op calamiteiten die zich gelukkig nog niet hebben voorgedaan, bereid je je samen met de partners voor door gezamenlijk risico’s en scenario’s in kaart te brengen en maatregelen samen te doorleven’, vult Winfred Kuijpers, politiecommandant van het TDA (team districtelijke aanpak) van de kermis, aan. ‘Eigenlijk hebben we als politie meer inzet rond de kermis vanwege de hoge bezoekersaantallen in de horeca, zeker wanneer het mooi weer is.’ De kermis an sich is vrijwel altijd een goed verlopend ‘open’ evenement, zonder noemenswaardige problemen, is zijn ervaring. ‘De complexiteit voor de veiligheidsissues voor de politie zit hem meer in de combinatie met de reguliere wijkzorg rondom het kermisterrein en de openbare orde in de horecanachten na de sluiting van de attracties.’

Knelpunt voor de politie is vooral de beschikbare capaciteit. De tiendaagse Tilburgse Kermis valt immers in de vakantieperiode. ‘Door slim en efficiënt op basis van de ervaringen met de inzet van politie om te gaan, krijgen we het toch elk jaar weer voor elkaar, ondanks de krapte.’ Dat is met name dankzij de goede samenwerking op de inzet van jeugdwerkers, boa’s, EHBO, beveiligers bij de drukke publiekstrekkende evenementen binnen het evenement, weet Kuijpers. ‘Dat maakt het dat je een en ander tijdens en in de nachten van de kermis veilig kunt laten verlopen.’ Daar waar de politie tien jaar geleden nog bezig was met het verminderen van risico’s op terroristische aanslagen, zet zij nu meer in op crowd management.

Extra inspanning

‘Dat vergt wat extra inspanningen op Roze Maandag en de nachten ervoor en erna, aldus Kuijpers. ‘Het feest is een extra publiekstrekker, waarbij eigenlijk het grootste risico ligt in de combinatie met extreme weeromstandigheden, zoals onweer.’ De gemeente verzorgt voorlichting aan het publiek, vertelt Weterings. ‘Dat zijn de gebruikelijke waarschuwingen, zoals dat mensen zich moeten voorbereiden op hitte. De meeste mensen houden daar wel rekening mee. En waar in de middagen vooral gezinnen rondlopen, is er in de avond een ander publiek. Dan hanteren we dus ook een ander veiligheidsniveau.’

Exploitanten zijn zelf verantwoordelijk voor de beveiliging op het terrein. ‘Hinderlijk gedrag valt mee in Tilburg. De samenwerking met de exploitanten, boa’s en politie is goed, en er is een hoge organisatiegraad onder exploitanten. Dit is de grootste kermis van de Benelux. Als men weet wat zich hier ontwikkelt, wordt dat ook elders de standaard.’

Elk jaar is er onder de regie van de gemeente een gezamenlijke evaluatie, vult Kuijpers aan. ‘Dan wordt er in aanloop naar de volgende editie gezocht naar een gelijke of betere balans tussen de inhuur van de diverse disciplines die verder gaan dan alleen beveiliging.’ Toch is Kuijpers realistisch. ‘Je kunt nooit elk risico uitsluiten, en de kermis dient een gastvrije uitstraling te hebben.’