Dorp verlooft zich met de grote stad

De gemeente Graft-De Rijp gaat samen met Alkmaar. Daarbij is men niet over een nacht ijs gegaan: elf huwelijkskandidaten passeerden de revue. Alkmaar had de beste bruidsschat.

Klein maar dapper. Zo omschrijft burgemeester Ria Oosterop (D66) ‘haar’ gemeente. Graft-De Rijp telt 6.500 inwoners, verdeeld over zeven kernen en buurtschappen. Vol trots vertelt ze dat het van oudsher een rijke gemeente is, dankzij de walvisvaart en haringvangst. De kern van De Rijp is beschermd dorpsgezicht en telt zo’n honderd monumenten – zowel rijks-, provinciale als gemeentelijke.

De polder ligt om de hoek, met speciaal uitgezette routes voor fluisterboten. Dat de gemeente dapper is, blijkt ook wel uit het feit dat juist nu – op het moment dat alles nog op rolletjes loopt en de financiële positie van de gemeente goed is – het besluit valt om te fuseren. ‘We vonden het belangrijk om dit fusietraject op eigen initiatief te starten; vanuit onze eigen kracht en met opgeheven hoofd als een aantrekkelijke fusiepartner.’

Om alvast vooruit te lopen op de vraag waarom zo’n kleine, landelijke gemeente kiest voor grote broer Alkmaar in plaats van een samengaan met omliggende, meer gelijkgestemde gemeenten, zegt Oosterop: ‘Onze inwoners hebben geen angst voor de grote stad, de gemeente Graft-De Rijp heeft zelf veel stadse trekjes.’

Laten we niet al te hard vooruitlopen op de uiteindelijke keuze, maar terugblikken op wat Oosterop ‘een bijzonder proces’ noemt. Aan te raden voor andere gemeenten die op zoek zijn naar een geschikte fusiepartner? Zo ver wil ze niet gaan: ‘Voor ons heeft het goed gewerkt.’ Maar mogelijk dat andere gemeenten er wel lering uit kunnen trekken. De noodzaak tot herindeling is ingegeven door zowel de zorgen om de vitaliteit en leefbaarheid van de gemeente als de kwetsbaarheid van het ambtelijk apparaat.

‘Ruim tien jaar geleden zagen we dat de middenstand zich terugtrok uit de oude kern van De Rijp. We hebben winkels weten te behouden door ze in een klein winkelcentrum samen te voegen, maar we moesten in het centrum op zoek naar andere levendigheid’, aldus Oosterop. ‘We hebben er toen voor gekozen om stevig in te zetten op kunst, cultuur en toerisme. Consequent met de dorpen als decor en podium.’ Routes voor wandelen, fietsen en boten werden in de kernen en polders uitgezet, boerenkamers en bed&breakfasts kregen de ruimte. Met kunst- en cultuurfestivals en museumnachten buiten het hoogseizoen, is het toeristenseizoen opgerekt. ‘Het loopt als een tierelier.’

Kwetsbaar
Tegelijkertijd is er het besef dat de taken die gemeenten op hun bordje krijgen, zoals straks de decentralisaties op het sociaal domein, niet meer zelfstandig kunnen worden verhapstukt. ‘Met één medewerker op sociale zaken waren we gewoon veel te kwetsbaar’, verduidelijkt Oosterop. ‘We beseften destijds al dat we op termijn te klein zouden zijn om het allemaal alleen te doen.’ Mede daarom werd met de poldergemeenten Beemster, Zeevang en Schermer in 2002 een samenwerkingspilot gestart. ‘Sociale zaken werd samengevoegd en op het gebied van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en toerisme zijn we ambtelijk gaan samenwerken.’

‘We hebben samen goede en leuke dingen gedaan, maar nog verder samenwerken was niet mogelijk. Belangrijke belemmeringen zijn de grenzen van verschillende regionale samenwerkingsverbanden en veiligheidsregio’s’, stelt Oosterop. Graft-De Rijp en Schermer vallen onder samenwerkingsregio Noord-Kennemerland en veiligheidsregio Noord-Holland-Noord; Zeevang en Beemster onder veiligheidsregio Zaanstreek- Waterland en stadsregio Amsterdam.

Bij de verkiezingen in 2008 willen alle politieke partijen dat de gemeente gaat kijken naar andere samenwerkingspartners – en als dat niet lukt, naar fusiepartners. Een fusie met Schermer is overwogen, maar bij een fusie met een buurgemeente van 5.000 inwoners kun je nauwelijks van schaalvergroting spreken.

In september 2010 presenteert burgemeester Oosterop aan de gemeenteraad de fusiemogelijkheden. De raad concludeert dan – net zoals het college – dat ook serieus naar de mogelijkheden om te fuseren met ‘de grote stad’ moet worden gekeken. Het college voert daarop gesprekken met elf omliggende gemeenten – Alkmaar, Beemster, Castricum, Heerhugowaard, Koggenland, Purmerend, Schermer, Uitgeest, Wormerland, Zaanstad en Zeevang – en koppelt zijn bevindingen terug aan de raad.

De raad neemt op basis van die terugkoppeling in juli 2011 het besluit de zelfstandigheid op te geven en per januari 2015 te fuseren. Er zijn dan vijf serieuze potentiële fusiepartners over: Alkmaar, Castricum, Koggenland, Purmerend en Zaanstad. Het college krijgt de opdracht verder te praten met deze vijf.

Snuffelen
Dit keer gaan de burgemeester en gemeentesecretaris op pad om aan de vijf huwelijkskandidaten te ruiken en snuffelen. Overigens niet zonder een wensenlijstje vanuit raad, bewoners en ondernemers. ‘De bewoners hebben we altijd goed geïnformeerd over het proces en de vervolgstappen. We hebben duidelijk uitgelegd dat we het alleen niet zouden redden. Ook hebben we bewoners en ondernemers gevraagd wat zij belangrijk vinden. We hebben hen niet gevraagd of en met wie we zouden moeten gaan fuseren, maar wel wat we in de gesprekken mee moesten nemen’, aldus Oosterop.

Via de website, bewonersavonden, gesprekken in de wijk, ondernemersbijeenkomsten en huis-aan-huisbladen krijgt iedereen de kans om eisen en wensen aan te geven. Oosterop: ‘We hebben gevraagd wat de inwoners beslist niet kwijt willen. Dit was input voor de gesprekken met de vijf gemeenten.’ Dienstverlening dichtbij, bereikbaarheid, korte lijnen naar het bestuur en vitaliteit van het dorp werden het meest genoemd. ‘We hoorden vaak: we zijn zo’n leuk dorp, we willen graag de eigenheid bewaren.’ Gemeenschapszin hoorde er ook bij, met de inzet van vrijwilligers daar direct aan gekoppeld. ‘Zo wordt onze VVV helemaal gerund door vrijwilligers.’

Na de gesprekken tussen het college van Graft-De Rijp en de vijf colleges van de fusiekandidaten, wordt het resultaat in een matrix verwerkt. Op basis van het schema met de eisen en wensen aan de ene kant en de antwoorden van de vijf colleges aan de andere kant, is de gemeenteraad weer aan zet. ‘In november vorig jaar hebben we de raad gevraagd een selectie van vijf naar twee te maken.’ De ‘eindstrijd’ gaat uiteindelijk tussen Alkmaar (94.000 inwoners) en het twee keer zo grote Zaanstad (180.000 inwoners).

Er volgt een periode waarin gemeenteraden bij elkaar op bezoek gaan, managementteams en ondernemingsraden elkaar diep in de ogen kijken, de colleges elkaar nog intensiever bevragen en over en weer rondleidingen worden georganiseerd. Als klap op de vuurpijl gaan de Alkmaarse en Zaanse burgemeester tijdens een drukbezochte bewonersbijeenkomst ‘op de zeepkist’. Niet letterlijk, want dat vinden de burgemeesters volgens Oosterop net iets te veel van het goede, maar beide gemeenten moeten zich wel presenteren.

Met de meisjes van Verkade en de Alkmaarse kaasdragers laten ze zich van hun beste kant zien. Oosterop: ‘Het was een fantastische avond. De burgemeesters hielden goede presentaties en de bewoners konden ter plekke vragen stellen. Ook vooraf konden via de website al vragen worden ingediend.’ En die vragen gaan onder meer over de bereikbaarheid van de kernen met het openbaar vervoer, of Graft- De Rijp wel een gemeentelijk loket behoudt voor het aanvragen van een paspoort en hoe er met vrijwilligers wordt omgegaan.

D-day
Uiteindelijk is de dag daar dat de knoop moet worden doorgehakt. De dertien raadsleden hebben inmiddels een 20 centimeter dik dossier tot hun beschikking op basis waarvan ze een inhoudelijk afgewogen besluit kunnen nemen. Er ligt bewust geen collegevoorstel. ‘We wilden de raad in staat stellen een op feiten gebaseerde keuze te maken.’

Na een lange vergadering komt Alkmaar unaniem als winnaar uit de bus. ‘De raad heeft het heel lastig gevonden. Zaanstad gooide hoge ogen door hun bejegening, enthousiasme en plekjes die op De Rijp lijken. Het culturele klimaat van Alkmaar heeft een belangrijke rol gespeeld bij de keuze. Die stad heeft net als De Rijp veel monumenten en je kunt er leuk winkelen. We voelen ons bij Alkmaar meer thuis. Het was een waardige avond. Met een dubbel gevoel, dat wel: je neemt definitief het besluit dat het over is met de gemeente, met tegelijkertijd het besef dat het niet anders kan.’ De bevolking is nauw betrokken geweest bij het proces. ‘Vanaf het begin hebben we zwaar ingezet op communicatie. Ik denk dat er mede daardoor een breed draagvlak voor de fusie is ontstaan.’

Waarom is er geen referendum gehouden? ‘Daar hebben we het wel over gehad, maar dan zou de keuze vooral op emotie zijn gebaseerd. Want we kunnen onze inwoners echt niet vragen om zich te verdiepen in een 20 centimeter dik pakket aan informatie. Bovendien staat de gemeenteraad hier dicht bij de bewoners, waardoor de bewoners hun stem goed hebben kunnen laten horen. Nu is de keuze gedegen, goed onderbouwd gemaakt. Mede op basis van dat dikke informatiepakket. Wij vonden dat de raad het besluit moest nemen.’

Boze reacties heeft Oosterop ook niet gekregen. Integendeel. ‘Ik heb de hele tijd gedacht dat er wel iemand zou opstaan om een tegenstem te laten horen, maar nee. De dag na het raadsbesluit werd ik op straat gefeliciteerd. ‘We gaan naar Alkmaar, leuk!’, kreeg ik veel te horen. Het is een bijzonder en gedegen proces geweest.’