'Dat zinnetje moet uit het IBP'

Tekorten wegstrepen is onacceptabel

Op woensdag 27 juni beslissen gemeenten op de ledenvergadering van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) of ze akkoord gaan met het voorstel van het VNG-bestuur over deelname aan het IBP. Die afspraak behelst dat grote opgaven als de klimaatadaptie, de energietransitie en de circulaire economie door rijk, provincies, gemeenten en waterschappen als één overheid worden aangepakt. Er geld in stoppen hoort daar ook bij. Een grotere bijdrage van het rijk aan het gemeentefonds – een verhoging van het accres – maakt dat volgens de onderhandelaars mogelijk.

Die verhoging van het accres is dermate substantieel dat gemeenten door in te stemmen met het IBP-akkoord beloven te stoppen met het vragen van meer rijksgeld voor de tekorten in het sociaal domein. ‘Met het IBP is de discussie over de door gemeenten ervaren financiële problematiek in het sociaal domein afgerond en is een streep onder het verleden gezet’, luidt de zin in het IBP. ‘En dat zinnetje moet eruit’, zegt Philip van Veller, raadslid voor de VVD in Leidschendam-Voorburg.

Zijn gemeente behoort tot de top-10 gemeenten met enorme tekorten op de bijstand. ‘Jaarlijks komen we 5,5 miljoen euro tekort’, zegt hij. ‘En dat ligt niet aan ons!’ Als een streep wordt gezet onder het verleden, zoals nu in het IBP staat, dan weet hij wel hoe laat het is. Dan gooit Leidschendam- Voorburg de welbekende handdoek in de ring en zit de gemeente voor altijd met ‘het ongehoord grote tekort’ opgezadeld. Vandaar dat Van Veller een motie indiende waarbij de raad het college oproept op de VNG-ledenvergadering in Maastricht in te stemmen met het IBP, maar dan zonder dat ene zinnetje. De raad van Leidschendam-Voorburg ging unaniem akkoord om een motie van die strekking in te dienen op de Algemene Ledenvergadering van de VNG in Maastricht. Die motie gaat wethouder Nadine Stemerdink (werk en inkomen, PvdA) van Leidschendam-Voorburg met liefde en plezier uitvoeren.

‘Het is onacceptabel dat we niet met het rijk in discussie mogen over tekorten in het sociaal domein. Het macrobudget voor de bijstandsuitkeringen is volstrekt onvoldoende. Bijna 60 procent van de gemeenten heeft vorig jaar een beroep gedaan op de vangnetregeling, die betaald wordt uit het macrobudget van het jaar daarop. Daarnaast is het verdeelmodel voor de BUIG niet in orde.’ Ook op de jeugdzorg heeft Leidschendam-Voorburg een miljoentekort. ‘We hopen dat de minister voor de Algemene Ledenvergadering gaat bewegen, anders wordt het een ‘nee’ tegen het IBP.’

Onvoldoende resultaat
Rotterdam is een van de gemeenten die zich achter de motie van Leidschendam- Voorburg lijkt te gaan scharen. Het dagelijks bestuur van die gemeente stelt zich namelijk op het standpunt ‘om het IBP alleen te bekrachtigen indien de ALV VNG zich aanvullend – bijvoorbeeld per motie – uitspreekt over het belang van adequate financiering van gemeentelijke taken en de vrije besteedbaarheid van het gemeentefonds.’ De financiering van de bijstand is daarbij volgens het college van burgemeester en wethouders ‘een aangelegen punt.’

Het Rotterdamse college is kritisch op het IBP. Voor het college stond voorop dat de afspraken moesten worden voorzien van adequate financiële randvoorwaarden, waarbij de tekorten in het sociaal domein en de problematiek van de financiering van de bijstand de belangrijkste onderwerpen waren. Op die punten, zo vindt het college, is onvoldoende resultaat behaald door de VNG.

Het belangrijkste financiële resultaat voor gemeenten in het IBP is dat de groei van het gemeentefonds (het accres) in de toekomst is gekoppeld aan de totale rijksuitgaven, dus ook de uitgaven voor zorg en sociale zekerheid. De extra middelen gaan volgens het Rotterdamse college echter voor het grootste deel op aan de loon- en prijsontwikkeling en bestaande tekorten in het sociaal domein.

Voor de uitvoering van de maatschappelijke opgaven uit het IBP resteren daarom niet of nauwelijks extra middelen, zoals het rijk wil doen geloven. ‘De discussie tussen rijk en gemeenten is nog niet op alle punten uitgekristalliseerd’, aldus het college. Het college stelt in zijn algemeenheid van plan te zijn moties te steunen ‘die kritisch reflecteren op het proces van totstandkoming van het IBP.’

Ook Leeuwarden en Dordrecht gaan vanwege de tekorten op het sociaal domein niet akkoord met het IBP zoals dat er nu ligt. ‘Wat Leeuwarden betreft is de discussie (over de financiële problematiek in het sociaal domein, red.) zeker niet gesloten. De problemen overal in den lande maken duidelijk dat de deur niet gesloten kan zijn. En als die deur wel gesloten is dan kiest dit kabinet er blijkbaar voor om geen oog te hebben voor jeugd met psychische problemen, het ontbreken van voorzieningen voor zorgvragende ouderen en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt’, aldus Sjoerd Feitsma, wethouder financiën en bedrijfsvoering en coördinatie sociaal domein namens de PvdA.

Leeuwarden heeft niet alleen forse tekorten op de BUIG (over 2017 13,4 miljoen euro, waarvan 7 miljoen wordt gedekt vanuit het vangnet), maar ook op de jeugdzorg (7,7 miljoen) en de Wmo (5,9 miljoen). ‘Het macrobudget BUIG is structureel te laag. Het kabinet heeft hierin gewoon te leveren. Ook de vangnetregeling zou niet uit het macrobudget betaald moeten worden’, stelt de Dordrechtse wethouder Peter Heijkoop (werk en inkomen, zorg en welzijn, CDA)), die als regionaal portefeuillehouder namens alle Drechtsteden spreekt.

Op zijn initiatief nam de Algemene Ledenvergadering (ALV) van de VNG vorig jaar ‘met Noord-Koreaanse cijfers’ een motie aan, die wat de Drechtsteden betreft nog steeds onverkort overeind staat: adequate financiering van wettelijke taken is een voorwaarde voor een te sluiten bestuursakkoord met een nieuw kabinet. ‘We zijn nu een jaar verder en op de BUIG is er nog steeds geen witte rook. Dat zal zijn weerslag krijgen op de ALV.’

Vorig jaar noteerde Dordrecht een tekort van 7 miljoen euro op de bijstandsuitgaven; dit jaar zal het tekort op 9 miljoen euro uitkomen. Over de gehele bestuursperiode schat Dordrecht in uit te komen op een tekort op de BUIG van 30 miljoen euro. ‘Niet omdat we het zo slecht doen; wij hebben met een uitstroompercentage van 3,7 procent bovengemiddeld veel mensen uit de bijstand aan het werk gekregen’, aldus Heijkoop. ‘Als het IBP onverkort blijft zoals nu, dan wordt het wat Dordrecht betreft een nee. Aan de motie van vorig jaar moet recht worden gedaan.

In het IBP staan prachtige opgaven en dat vraagt veel van gemeenten, ook financieel.’ De groei van het accres is ontoereikend. ‘Het overgrote deel daarvan gaat op aan de cao en de tekorten in het sociaal domein. Als je al die ambities (zoals neergelegd in het IBP, red) hebt om die samen met gemeenten uit te voeren, dan past erbij dat je je als rijksoverheid betrouwbaar opstelt.’ Of de overige Drechtsteden ook tegen het IBP zullen stemmen, was bij het ter perse gaan van dit nummer niet bekend. ‘Alle afzonderlijke colleges maken daarin hun eigen afweging.’ Maar, zo weet Heijkoop, ook in de overige Drechtsteden gaan de handen voor het IBP niet direct op elkaar.

Vijf over twaalf
‘Klakkeloos overnemen van het IBP gaat niet gebeuren. Den Haag snapt niet wat er aan de orde is bij gemeenten’, stelt de Hengelose wethouder Claudio Bruggink (jeugd, D66). ‘Het is echt vijf over twaalf; de tekorten zetten onze complete begroting op de kop.’ Voor Hengelo is jeugdzorg het grootste pijndossier in het sociaal domein. ‘Afgelopen jaar hadden we een tekort op de jeugdzorg van 3,5 miljoen euro. In de toekomst stevenen we af op een tekort van 6 miljoen.’ Maar ook op de Wmo zijn er tekorten. ‘In totaal stevenen we af op een tekort van 8,7 miljoen euro over 2019. Dat zijn gigantische bedragen voor Hengelo.’

De stad moet in eigen vlees, en in zorgvoorzieningen, snijden en ziet niet hoe Hengelo daarnaast moet investeren in al die ambities die in het IBP zijn neergelegd. ‘Wat daar allemaal is neergelegd is prachtig, maar we zitten financieel klem.’ In andere Overijsselse gemeenten, groot en klein, speelt volgens Bruggink dezelfde problematiek. Samen met andere (G40-)gemeenten wordt gewerkt aan een krachtige motie, waarin naar alle waarschijnlijkheid de VNG zal worden opgedragen opnieuw met het kabinet te gaan onderhandelen over extra geld voor het sociaal domein. Bruggink hoopt dat zoveel mogelijk gemeenten zich daarbij gaan aansluiten. Of het ook een tegenstem wordt, weet hij nog niet. ‘Als we tegen stemmen; wat dan? Dat is een dilemma waar we mee worstelen.’ Het VNG-bestuur acht het risico reëel dat bij het wegstemmen van het IBP ‘het rijk zich niet langer gebonden zal achten aan de gemaakte afspraken’, zo schreef het VNG op 30 mei aan zijn leden.

Ook in Delfzijl en Sittard-Geleen is er ontevredenheid over het akkoord zoals het er nu ligt. Delfzijl heeft forse tekorten op de BUIG en de jeugdzorg, Sittard-Geleen komt bij lange na niet uit met zijn jeugdzorgbudget. Er zijn simpelweg te weinig rijksmiddelen voor het uitvoeren van de gedecentraliseerde taken in het sociaal domein, waardoor gemeenten fors moeten bezuinigen, zo stellen wethouders uit beide gemeenten. ‘Wij hebben geen geld voor het IBP’, aldus wethouder Pieter Meekels (middelen, GOB) van Sittard-Geleen. ‘Als er een scherpe motie komt, zullen we die zeker ondersteunen.’ ‘Er ligt weliswaar een voorstel voor de stroppenpot voor de tekorten voor 2018 en 2019, maar er moet structureel geld bij’, benadrukt ook de Delfzijlse wethouder Hans Ronde (jeugd, VVD). Daarnaast moeten, zoals ook andere gemeenten stellen, de verdeelmodellen opnieuw worden bekeken. Hoe dan ook zal Delfzijl, alleen of samen met andere Groninger gemeenten, op de ALV een duidelijk signaal afgeven over de financiële problemen in het sociaal domein, benadrukt wethouder Meindert Joostens (sociale zaken, ChristenUnie).

De stemming over het IBP belooft nog spannend te worden, want er zijn ook gemeenten, zoals Apeldoorn, die ondanks een miljoenentekort op de BUIG wel met het IBP gaan instemmen. Ondanks dat ene zinnetje. ‘We vinden het VNG-voorstel acceptabel, maar blijven daarnaast druk uitoefenen om de afspraken over het macrobudget op het sociaal domein te herzien’, stelt wethouder Mark Sandmann (activering en inkomen, D66). ‘Wat ons betreft kunnen we de financiële problematiek in het sociaal domein daarmee nog lang niet als afgerond beschouwen. De BUIG is een doeluitkering en die behoort voldoende te zijn voor de aan de gemeente opgedragen taak: bijstand verstrekken. En dat is al jaren niet het geval.’