‘Cdk is niet bevoegd om waarnemer te ontslaan’

De strijd van waarnemend burgemeester Eppie Klein van Scherpenzeel tegen zijn ontslag, wordt samen met het college van de Gelderse gemeente gevoerd. De commissaris van de koning is niet bevoegd om een waarnemend burgemeester te ontslaan, omdat geen enkele wet dat expliciet stelt, stellen Klein en het college in hun bezwaarschrift.

Misbruik

Een bestuursorgaan kan ‘uitsluitend bevoegdheden uitoefenen die ook een formeelwettelijke grondslag hebben.’ Omdat die ontbreekt, bestaat de bevoegdheid tot ontslag niet, aldus het bezwaarschrift van Klein en de drie wethouders tegen het ontslagbesluit van commissaris van de koning John Berends. De door Berends toegeëigende bevoegdheid heeft hij bovendien misbruikt ‘om zich te ontdoen van een integere criticaster’.

 

Voorlopige voorziening

Het bezwaarschrift is bij zowel Berends als de rechtbank in Arnhem ingediend. De rechter wordt verzocht het ontslagbesluit van Berends op te schorten, totdat de hele bezwaar- en beroepsprocedure is afgerond. Als de rechter die voorlopige voorziening toekent, kan Klein de ambtsketen in Scherpenzeel weer omhangen tot het moment dat er een Kroonbenoemde burgemeester is geïnstalleerd.

 

Ouderwetse machtspolitiek

Klein laat weten niet alleen te strijden tegen het onrecht dat hem is aangedaan, maar ook om de ‘ouderwetse machtspolitiek’ aan de kaak te stellen. ‘Ik zie het besluit om mij buiten spel te zetten als een poging om alle kritiek op het herindelingsproces te snoeren. Daarmee is het een uitvloeisel van een onwenselijke bestuurscultuur, van ouderwetse machtspolitiek. Dat kan anno 2021 echt niet meer. Landelijk niet, maar ook niet op provinciaal niveau’, stelt hij in een schriftelijke verklaring. Daarbij tekent hij aan dat het ontslag door een commissaris van de koning iedere waarnemer had kunnen overkomen.

 

Aanvechten

Klein werd op 7 oktober per direct ontslagen door de Gelderse commissaris van de koning John Berends, enkele uren nadat minister Ollongren van Binnenlandse Zaken een streep had gezet door de door de provincie gewenste herindeling Scherpenzeel-Barneveld. Berends verwijt Klein onder meer niet integer te hebben gehandeld. Klein liet al snel na zijn ontslag weten dit te gaan aanvechten. Begin deze week werd duidelijk dat Klein een advocaat in de arm had genomen. Het 33 pagina’s tellende bezwaarschrift is nu aan zowel cdk Berends als aan de Arnhemse rechtbank gestuurd.

 

Bom onder verhoudingen

Het ontslagbesluit van Berends is onder meer op ‘onjuiste grondslag’ gebaseerd, zo blijkt uit het bezwaarschrift. Klein en het Scherpenzeelse college weerspreken dat de waarnemend burgemeester niet integer heeft gehandeld en benadrukken dat hij zich gedurende het hele herindelingsproces heeft hardgemaakt voor integer en transparant handelen. Met het ontslag door Berends wordt daarnaast ‘opnieuw een bom gelegd onder de toch al gespannen verhoudingen tussen provincie en gemeente.’ Bovendien legt Berends met het ontslag de oproep van minister Ollongren naast zich neer om te werken aan het herstel van de bestuurlijke verhoudingen. Dat stelde zij in een brief aan Provinciale Staten, waarin ze bekend maakte geen noodzaak tot herindeling te zien.

 

Niet bevoegd

Naast inhoudelijke argumenten, worden ook procedurele argumenten aangevoerd om het ontslag terug te draaien. De commissaris heeft op grond van artikel 78 van de Gemeentewet (GW) alleen de bevoegdheid om een waarnemer te benoemen, niet om een waarnemer te ontslaan, stellen Klein en het Scherpenzeelse college in hun bezwaarschrift. ‘Nu artikel 78 GW zwijgt over het ontslag van de waarnemend burgemeester, is het niet mogelijk om op grond van ditzelfde artikel een ontslagbesluit te construeren.’ Daarbij wordt verwezen naar het legaliteitsbeginsel. Dat is ‘een van de dragende, essentiële elementen van de rechtsstaat’, aldus het bezwaarschrift en ‘houdt in dat een bestuursorgaan uitsluitend bevoegdheden kan uitoefenen die ook een formeelwettelijke grondslag hebben. Nu deze niet bestaat ten aanzien van het ontslag van de waarnemend burgemeester door de commissaris, kan die bevoegdheid dus ook niet geconstrueerd worden.’

 

Herroepen

Ook is het ‘staatsrechtelijk onverantwoord om een ontslagbevoegdheid te construeren die niet wettelijk is geregeld. Dat verstoort immers de onafhankelijke positie die het gemeentebestuur heeft ten opzichte van andere bestuurslagen. In dat geval zou dat kunnen leiden tot een ongewenste afhankelijkheidspositie (…) bij de waarnemend burgemeester ten opzichte van de commissaris. Dat doorkruist de verticale machtenscheiding, grondwettelijke gemeentelijke autonomie en uitgebalanceerde wettelijke bevoegdhedenverdeling.’ In de ambtsinstructie voor cdk’s wordt ook niet gerept over een ontslagbevoegdheid. Dat geldt ook voor de Provinciewet. ‘Een ongewild, onvrijwillig vertrek van een waarnemend burgemeester (…) is kortom niet mogelijk.’ Berends moet het ontslagbesluit dan ook herroepen, stelt Klein in het bezwaarschrift.

 

Mond snoeren

Berends wordt verweten politiek-bestuurlijke belangen te hebben laten prevaleren boven de belangen van Scherpenzeel. ‘Door tot ontslag over te gaan wordt de heer Klein als criticaster (criticaster ten aanzien van het proces, niet ten aanzien van de inhoud) de mond gesnoerd terwijl de heer Klein als waarnemend burgemeester – juist vanuit zijn bestuurlijke integriteit – kanttekeningen moet kunnen plaatsen bij het proces zonder de mond te worden gesnoerd.’ De commissaris heeft vooringenomen en partijdig gehandeld en misbruik gemaakt van een bevoegdheid, die hij niet heeft, ‘om zich te ontdoen van een integere criticaster’.