Amsterdam worstelt met campagne hoofdgroenstructuur

Aanstaande donderdag 6 juni kunnen stemgerechtigden in Amsterdam niet alleen de leden voor het Europees Parlement kiezen, maar ook duidelijk maken of ze voor of tegen het voorgenomen raadsbesluit Hoofdgroenstructuur zijn. Wethouder Reinier van Dantzig (D66) zal de plannen niet gaan verdedigen tegenover tegenstanders, schreef hij aan de raad. Ook raadsfracties die voor het plan zijn, hebben aangegeven geen campagne te voeren. Maar is er dan wel een gelijk speelveld?

Niet in debat

‘Het college zal bij dit referendum niet in debat treden met Amsterdammers die tegen het beleid zijn. Het college ziet graag dat voor- en tegenstanders van het beleid dit debat onderling voeren, op basis van de beschikbare gemeentelijke informatie’, schrijven wethouders Reinier van Dantzig (D66) en Rutger Groot Wassink (GroenLinks) op 8 april j.l. aan de Amsterdamse gemeenteraad. Het gaat hier om een referendum over het ‘voorgenomen raadsbesluit Hoofdgroenstructuur’, een ingewikkeld en uitgebreid nieuw plan voor de toekomst van de bescherming van groen en natuur in de hoofdstad.

Méér groen, niet minder

Ambtenaren hebben jaren gewerkt aan de nieuwe hoofdgroenstructuur die in de plaats moet komen van de oude hoofdgroenstructuur en zorgt voor méér beschermd groen: zelfs een uitbreiding van 16 vierkante kilometer. Mocht woningbouw ervoor zorgen dat beschermd groen verdwijnt, dan moet dit worden gecompenseerd, zodat er altijd méér groen is en niet minder. Het plan lijkt met de steun van coalitiepartijen PvdA, GroenLinks en D66 geruisloos door de gemeenteraad te komen totdat de Partij voor de Dieren aan de bel trekt en de groeninitiatieven in de stad zich mobiliseren om een referendum te organiseren, blijkt uit een recente reconstructie van Het Parool.

Toch woningbouw

Dat slaagt. De referendumeisen zijn eerder verlaagd en de handtekeningen stromen snel binnen. De tegenstanders vinden dat er teveel uitzonderingen in het plan zitten, waardoor er toch woningbouw mogelijk is en hekelen een nog toegevoegd kaartje met 85 gebieden aan beschermd groen, waar ‘enige flexibiliteit’ mogelijk is. Het college noemt dit een ‘karikatuur’. Groen wordt wel degelijk beter beschermd. Intussen worden gesprekken gevoerd met de initiatiefnemers en het voorstel aangepast. Zo krijgt GroenLinks voor elkaar dat er na vijf casussen wordt geëvalueerd en het beleid kan worden aangepast.

Neutrale vraagstelling

Maar de initiatiefnemers zetten het referendum door en willen het groen juridisch beschermen. De (onafhankelijke) referendumcommissie wijst erop dat de vraagstelling volgens de regels ‘neutraal’ moet zijn en zo komt de weinig aansprekende vraag tot stand. Complicerende factor in de weg naar het referendum is een amendement van JA21-raadslid Annabel Nanninga die zij vlak voor haar vertrek uit de raad indient en die wordt aangenomen. Het werd als artikel toegevoegd aan de referendumverordening:  ‘De wethouder die verantwoordelijk is voor het onderwerp maakt voor de campagne uitsluitend gebruik van de subsidie die hem door de raad is toegekend. Het ambtelijk apparaat en de gemeentelijke communicatiekanalen worden niet gebruikt voor de campagne en stellen zich inzake het referendum politiek neutraal op.’

Dilemma's in de praktijk

Het werd een toevoeging aan de nieuwe referendumverordening die op 1 februari 2022 van kracht werd. Dit referendum is het eerste dat sindsdien plaatsvindt. ‘Wij merken dat het in de praktijk brengen van de verordening dilemma’s oproept’, schrijven Van Dantzig en Groot Wassink aan de raad. Omdat het amendement niet voorzag in een aanpassing van de toelichting op het artikel in de verordening, interpreteren de wethouders de overwegingen van het amendement. Er moet sprake zijn van een gelijk speelveld, de wethouder mag daarom enkel de subsidie van 15.000 euro gebruiken voor de campagne en niet het hele ambtelijke apparaat en het verstandig is om dit juridisch vast te leggen.

Nagenoeg ondoenbaar

Volgens de wethouders wil het amendement voorkomen dat het college het hele ambtelijke apparaat inzet en zo een voordeel krijgt ten opzichte van andere betrokken partijen. In de praktijk is het volgens de wethouders echter ‘nagenoeg ondoenbaar’ om campagne te voeren met subsidie, maar zonder ambtenaren. Ook voor de besteding van de subsidie is immers ambtelijke ondersteuning nodig of er moeten externen voor worden ingehuurd. En het gaat erom dat het college niet meer ondersteuning krijgt dan de andere betrokkenen, dus niet meer dan 15.000 euro mag besteden. ‘De beperking dat dat alleen via subsidie en externe inhuur zou kunnen, schiet dat doel wat het college betreft voorbij.’ Dit punt zal ook in de evaluatie van de verordening worden meegenomen, aldus de wethouders. Zij wijzen erop dat de wethouder wel het collegestandpunt kan toelichten als hij wordt bevraagd door de pers of de raad en ook mét ambtelijke ondersteuning.

Geen campagne

Toch schrijft Van Dantzig zich ‘terughoudend’ te willen opstellen en ook geen gebruik te maken van de 15.000 euro. Het college zal enkel feitelijk uitleggen wat het beleidskader inhoudt en eventuele onduidelijkheden ophelderen, zoals via de referendumkrant, bij beantwoording van vragen van de raad, bewoners en de pers. Daarbij mag de wethouder worden ondersteund door zijn ambtenaren. Een debat met Amsterdammers die tegen het beleid zijn wordt dus niet aangegaan. Zo onttrekt het college zich dus aan het debat over de nieuwe hoofdgroenstructuur die in de plaats moet komen van de oude hoofdgroenstructuur. Ook collegepartijen PvdA, GroenLinks en D66, die het voorstel een ‘verbetering’ vinden, voeren geen campagne vóór het voorstel. Er zijn geen subsidieaanvragen gedaan door voorstanders van het voorstel, wel acht subsidieaanvragen door tegenstanders en vijf voor een neutrale campagne. Vraag is of er nu eigenlijk wel sprake is van een gelijk speelveld.

'Met passie' verdedigen

Oud-PvdA-Kamerlid Niesco Dubbelboer, tevens oprichter van de stichting Meer Democratie, noemt de houding van wethouder Van Dantzig in een opiniestuk in Het Parool ‘bizar’. Toen hij informatie gaf over het referendum tijdens een bijeenkomst in het debatcentrum Pakhuis de Zwijger, hoorde hij dat medewerkers van Pakhuis de Zwijger met twaalf ambtenaren contact hadden gehad om het gemeentelijke plan toe te komen lichten. Maar niemand was beschikbaar. ‘Dit blijkt het gevolg van de “terughoudende” houding van wethouder Van Dantzig te zijn.’ Volgens Dubbelboer draagt de wethouder zo ‘willens en wetens’ bij aan het verhinderen van een informatief referendumdebat over een belangrijk onderwerp. Hij wijst erop dat nergens in de verordening staat dat ambtenaren geen neutrale toelichting op de plannen mogen geven. ‘Van Dantzig frustreert zo het democratische proces rond het referendum.’ Hij zou zijn eigen plan ‘met passie’ moeten verdedigen en ambtenaren moeten stimuleren de plannen desgevraagd toe te lichten.

In debat getrokken

‘Dit referendum is een middel om het gesprek te laten plaatsvinden in de Amsterdamse samenleving. Dat is de vorm. Het is niet aan de gemeente om dat gesprek te voeren’, laat de woordvoerder van Van Dantzig weten op de vraag of er eigenlijk een gelijk speelveld is als voorstanders van het plan geen campagne voeren. Hij hoopt dat Amsterdammers dat gesprek ook voeren, al heeft hij er geen zicht op. ‘Er is wel sprake van een gelijk speelveld, want de informatie over het plan is wel vindbaar’, vindt hij. Hoewel de voorlichter van Van Dantzig de opstelling van Dubbelboer begrijpt, vindt hij niet dat ambtenaren naar Pakhuis de Zwijger gestuurd konden worden. ‘Als de wethouder niet gaat, dan is het gek als ambtenaren wel gaan om enkel informatie geven. Het is een utopie om te denken dat de ambtenaar dan niet zelf in het debat wordt getrokken. Die vrees is er bij hen in ieder geval wel.’

Niet het juiste moment

Maar raadsfracties staat het toch vrij om campagne te voeren vóór de plannen waar ze zelf voor zijn? Als de wethouder en zijn ambtenaren met handen en voeten gebonden zijn, kunnen zij het stokje dan niet overnemen? Het antwoord is ja en nee. De plannen zijn uitgebreid behandeld in de raad en als inwoners het standpunt van de partijen willen weten, dan kunnen ze terecht op de partijwebsite en dan hun eigen afweging maken, zeggen GroenLinks en D66. De laatste wijst ook op de neutrale toelichting van ambtenaren staat op de gemeentesite. PvdA-raadslid Bastiaan Minderhoud stelt dat het debat is gevoerd en ‘onze mening toen duidelijk is neergezet’. Het is nu aan de Amsterdammers. ‘Dit is niet het juiste moment voor ons om ons uit te spreken. Dat kan weer na het referendum.’

Zoeken naar juiste manier

Ook de PvdA heeft op haar website haar standpunt uitgelegd. ‘Wij vinden dat het groen zo ruim voldoende wordt beschermd en ook wordt versterkt, terwijl het ook ruimte laat voor ander noden in de stad, zoals woningnood, sport, cultuur en maatschappelijke zaken.’ Er is ook een gelijk speelveld, vindt Minderhoud, ‘want er waren gelijke opties om subsidie aan te vragen’. Dat de voorstanders geen aanvragen hebben gedaan, verbaast hem niet, net zo min als de keuze van de wethouder, al noemt hij de omstandigheden waaronder dit referendum wordt gehouden ‘niet ideaal’. ‘Het is nog zoeken naar de juiste manier.’ Hij wil niet vooruitlopen op of de huidige vorm van het referendum en bijvoorbeeld de strekking van het amendement moet worden gewijzigd. Het referendum is sowieso niet bindend. ‘Eind juni is er een raadsdebat en dan zullen we bepalen hoe het proces verder gaat. Dat hangt echt af van de uitkomst.’