Barneveld en Scherpenzeel: egeltjes vrijen

Twee ambtsberichten van de waarnemend burgemeesters van Barneveld en Scherpenzeel, over onder meer de gedwongen herindeling, zijn openbaar gemaakt. Dat komt zelden voor. ‘Omdat het zo’n gevoelig dossier is, is transparantie des te belangrijk’, stelt de Gelderse commissaris van de koning John Berends. Geen goed woord heeft hij over voor de intimidatie van Scherpenzelers die voor herindeling zijn. ‘Dit is niet te tolereren.’

Volledige transparantie

Een ambtsbericht is een formeel instrument waarin een commissaris van de koning aan zijn of haar burgemeesters vraagt om te rapporteren over hoe de vlag er in een gemeente bijhangt. Die zijn vertrouwelijk, maar deze keer heeft Berends bewust voor openbaarmaking gekozen. ‘Gezien de gevoeligheid op dit dossier hecht ik waarde aan volledige transparantie en het goed geïnformeerd laten zijn van de beide gemeenteraden en Provinciale Staten.’ Scherpenzeel is tegen de door Gedeputeerde Staten (GS) gewenste herindeling en vecht voor zelfstandigheid; Barneveld wil wel per 2023 fuseren. In die strijd lopen de gemoederen over en weer regelmatig hoog op. ‘In gezamenlijkheid hebben we besloten, gezien de opdracht die ik beide burgemeesters bij hun aanstelling heb meegegeven, de ambtsberichten openbaar te maken. Dan zit er ook geen licht tussen. Er is ook geen tweede ambtsbericht dat wel vertrouwelijk is’, benadrukt Berends.

 

Bijzonder

Die opdracht van Berends aan de waarnemend burgemeesters Jan Luteijn van Barneveld en Eppie Klein van Scherpenzeel van medio januari, was tweeledig en eensluidend. Beiden moeten, ieder in hun eigen gemeente, zorgen voor een goed burgemeesterschap. ‘Daarnaast kregen ze, kort door de bocht gezegd, de opdracht mee ervoor te zorgen dat het herindelingsproces ieder in hun eigen gemeente ordentelijk zou verlopen. Daarmee bedoel ik zorgvuldig en goed gefaciliteerd’, aldus Berends. Na zo’n honderd dagen in functie, wilde de commissaris via een ambtsbericht van Luteijn en van Klein weten hoe het staat met de uitvoering van die opdracht. De twee ambtsberichten werden medio juni via het informatiesysteem van Provinciale Staten openbaar. Bijzonder, vindt Berends. Bijzonder omdat de ambtsberichten over herindeling gaan en elkaar dus raken, de twee burgemeesters er onderling overleg over hebben gehad én omdat ze deel uitmaken van de beraadslagingen door de Staten.

 

Geen inmenging

Beide burgemeesters hebben hun bevindingen zonder druk en/of inmenging van Berends geschreven, stelt de commissaris. Een serieus en betrouwbaar signaal dat Binnenlands Bestuur bereikte dat de cdk zich wel degelijk met de inhoud heeft bemoeid, wordt door zowel Berends als Luteijn en Klein met klem ontkend. ‘Ik kijk wel uit. Daar is geen sprake van’, aldus Berends. ‘De burgemeester heeft het ambtsbericht in alle vrijheid en op eigen titel geschreven’, laat de woordvoerder van Luteijn weten. ‘Het was bekend dat dit openbaar zou worden. Het wel of niet openbaar worden heeft geen invloed op de strekking en inhoud van het bericht.’ Ook de Scherpenzeelse burgemeester Klein stelt dat hij ‘in alle vrijheid zonder last en ruggenspraak, zoals ik ook heb verwoord in mijn ambtsbericht, mijn woorden heb kunnen kiezen. De commissaris van de koning heeft mij, nadat ik het ambtsbericht hem had doen toekomen, zeer correct gevraagd of ik akkoord zou zijn met eventuele openbaarmaking ervan. Ik heb daar ‘ja’ op gezegd. Het ambtsbericht is geheel geschreven vanuit dat wat ik aan de commissaris wilde overbrengen en exact op deze manier openbaar gemaakt.’  

 

Rode draden

Berends haalt vier rode draden uit beide ambtsberichten. Een daarvan is dat beide gemeenten in zijn ogen toegroeien naar de door GS gewenste herindeling. ‘Beide gemeenten maken een ontwikkeling door, richting dat besluit dat GS hebben genomen medio januari om over te gaan tot herindeling.’ De commissaris refereert niet aan de passages uit de ambtsberichten waaruit duidelijk wordt dat de fusievoorbereidingen uiterst moeizaam verlopen.

 

Beweging

De tweede rode draad die Berends ziet, is dat beide burgemeesters vinden dat moet worden gestart met de voorbereidingen op een daadwerkelijk bestuurlijk samengaan. ‘Barneveld wil zelfs versnellen.’ Burgemeester Klein schrijft dat hij vanwege ‘mijn bestuurlijke verantwoordelijkheid’ van mening is ‘dat de inhoudelijk voorbereiding op het herindelingsadvies met een zelfstandige kern Scherpenzeel van de nieuwe gemeente moet plaatsvinden.’ In andere passages stelt hij echter ook dat Scherpenzeel de potentie en ambitie heeft om zelfstandig te kunnen blijven en dat er ‘nog geen vertrouwensbasis aanwezig dat de kern Scherpenzeel een ‘zelfbeschikkingsrecht’ krijgt in de nieuwe gemeente Barneveld.’ Berends ziet die passages desondanks als positieve ontwikkeling, met name omdat Klein refereert naar ‘de nieuwe gemeente Barneveld. Lange tijd was het altijd zelfstandigheid, zelfstandigheid, zelfstandigheid en geen samenwerking zoeken. Beide gemeenten zie je bewegen.’

 

Duidelijke boodschap

De derde rode draad is de oproep van beide burgemeesters aan Gedeputeerde Staten om met meer geld over de brug te komen dan zij tot nu toe bij andere herindelingen hebben gedaan. Daarbij ging het om drie miljoen euro. Berends citeert uit het ambtsbericht van Klein: ‘In de toch al ingewikkelde financiële situatie waarin veel gemeenten verkeren, is mijns inziens een financiële impuls van de provincie Gelderland onontkoombaar.’ Luteijn laat zich in soortgelijke bewoordingen uit. ‘Het behoud van voorzieningen van inwoners en de kwalitatieve dienstverlening zal veel van de gemeenten vragen. Te meer nu de provincie deze fusie nadrukkelijk wenst, mag van Gelderland een meer dan gemiddelde financiële bijdrage worden verwacht’, vult Luteijn aan. Berends: ‘Hier is niets mis mee. Zij geven hiermee een duidelijke boodschap af.’ GS gaan zich beraden op het verzoek.    

 

Verbeteren relaties

De vierde rode draad is de oproep aan de provincie om zich in te zetten om de onderlinge relaties te verbeteren, met name tussen die van GS en Scherpenzeel. ‘Ik voel dat als een opdracht. Over hoe ik die ga oppakken, ben ik nog over aan het nadenken, maar ik snap het verzoek. Anderen zullen dat wel weer vertalen naar een charmeoffensief, maar ik heb de verantwoordelijkheid voor mijn hele provincie en voor alle inwoners. Vandaar dat ik die opdracht pak.’

 

Egeltjes vrijen

Op de vraag of Berends hoop put uit de ambtsberichten, wil hij geen direct antwoord geven. ‘Hoop betekent dat ik koers op een scenario. Zo werkt dat niet. Het gaat er mij om dat mijn opdracht aan beide waarnemers, om het proces richting herindeling goed te faciliteren, wordt uitgevoerd. Ik zie dat beide burgemeesters daar stevig aan trekken en ben content over de manier waarop dit complexe vraagstuk is opgepakt.’ Hij ziet dat er steeds meer een beweging van toenadering in gang is gezet. ‘Ik noem het wel eens egeltjes vrijen; die doen dat heel voorzichtig. Dat zie ik hier terug. Maar het gebeurt wel.’

 

Niet de ijskast in

Over een antwoord op de vraag of het, gezien die toenadering, niet beter zou zijn de provinciale herindelingsplannen in de ijskast te zetten zodat beide gemeenten wellicht ‘van onderop’ tot herindeling kunnen komen, hoeft hij geen seconde na te denken. ‘Nee. De gemeenten willen dat ook niet. Ze willen dat er snel een beslissing wordt genomen. GS en Provinciale Staten vinden dat ook.’

 

Niet te tolereren

Provinciale Staten nemen op 6 of 7 juli een besluit over het herindelingsadvies van GS. Afgelopen woensdag was er in aanloop naar de besluitvorming een hoorzitting door PS georganiseerd waar dertien insprekers hun – vaak ongezouten – mening gaven over de herindelingsplannen. Tijdens die hoorzitting stelden twee fractievoorzitters van de Scherpenzeelse oppositie en een inwoner, dat voorstanders van herindeling geïntimideerd worden. ‘Kwalijk en niet te tolereren. Dit past niet in een normale democratie’, stelt Berends fel.

 

Vertrouwenspersoon

Eind december kwamen hem soortgelijke signalen ter ore, tijdens een van de keukentafelgesprekken die de provincie had georganiseerd in het kader van het open overleg; een belangrijk onderdeel van de herindelingsprocedure. ‘De toenmalige locoburgemeester Henny van Dijk heb ik toen geadviseerd een vertrouwenspersoon aan te wijzen. Dergelijke signalen moeten serieus worden genomen. Van Dijk heeft daarop een vertrouwenspersoon benoemd.’ Deze vertrouwenspersoon heeft inmiddels een rapport opgeleverd, maar het is onduidelijk of dit rapport openbaar is en naar wie het is gestuurd. Commissaris Berends noch zijn kabinet hebben het rapport ontvangen. Op het verzoek van Binnenlands Bestuur aan de gemeente Scherpenzeel het rapport te kunnen ontvangen werd vrijdag geen uitsluitsel gegeven. Op de vraag wie het rapport heeft ontvangen, kon Scherpenzeel vrijdag evenmin antwoord geven.

 

Niet openbaar (aanvulling maandag 21 juni)

Het rapport wordt niet openbaar gemaakt, laat een woordvoerder van Scherpenzeel maandag weten. Direct na het eerste signaal over intimidatie heeft de loco-burgemeester een vertrouwenspersoon aangesteld. 'Enkele inwoners hebben hier gebruik van gemaakt. De vertrouwenspersoon heeft hier een rapport over opgesteld en destijds geanonimiseerd naar de melders en naar de burgemeester toegestuurd', aldus de woordvoeder. 'Van grootschalige intimidatie is geen sprake. Het gaat om twaalf melders, zowel voor- als tegenstanders van herindeling. Maar ieder geval is er een teveel', laat de woordvoerder namens burgemeester Klein weten. 

In lijn met het integriteitsprotocol van Scherpenzeel is het rapport niet verder verspreid. 'De burgemeester heeft de commissaris van de koning geïnformeerd over de ontvangst van de rapportage. De cdk gaf destijds aan hiermee voldoende geïnformeerd te zijn. Het is en blijft een taak van de burgemeester om te bewaken dat iedereen, elke inwoner, zijn of haar mening kan uiten', aldus de woordvoerder van Scherpenzeel.