Burgerforum geen ‘democratisch wondermiddel’

Gelote burgerfora bieden in potentie de mogelijkheid een brede en diverse vertegenwoordiging van burgers te betrekken bij besluitvorming en tegenstellingen te overbruggen. Maar burgerfora zijn geen ‘democratisch wondermiddel’, vindt demissionair minister Hugo de Jonge van het ministerie van BZK. ‘Ze moeten goed zijn ingebed in samenleving en politiek.’

Goede communicatie 'cruciaal'

Dat antwoordt De Jonge op vragen van de Eerste Kamerfractie van D66 naar aanleiding van het wetsvoorstel Wet versterking participatie op decentraal niveau, waar de Eerste Kamer dinsdag een procedurevergadering over houdt. Volgens de minister zijn realistisch verwachtingenmanagement en goede communicatie ‘cruciaal’ net als duidelijkheid over de rollen en verantwoordelijkheden van burgers én de overheid. Er moet een passende vraag en opdracht zijn waarbij het mogelijk is tot een gericht advies te komen dat maatschappelijk en politiek relevant is. 'Hierbij is het belangrijk dat burgers invloed kunnen uitoefenen op vormgeving van beleid en niet enkel op uitvoering daarvan.’

Stevige politieke inbedding

Verder vragen burgerfora vragen om ‘stevige politieke inbedding' in de volksvertegenwoordiging en het bestuur. ‘Ze leveren geen bindend advies, de gekozen volksvertegenwoordiging heeft de beslissende stem. Het is aan de volksvertegenwoordiging en het bestuur om helderheid te scheppen over hoe zij zich tot het advies van burgerfora verhouden en hier opvolging aan geven. Daarbij is commitment vóór, tijdens en na het burgerforum cruciaal.’

Goede afspiegeling

Daarnaast is het lastig om een geschikte vraag te vinden waar alle belanghebbenden zich in kunnen vinden en kost het organiseren van een burgerforum veel tijd, geld en energie. ‘Iets dat niet altijd wordt voorzien.’ Ook lukt het niet altijd een goede afspiegeling van de samenleving te vinden en is het naderhand niet eenvoudig om duidelijk te maken hoe de adviezen een plek hebben gekregen in de beleids- en besluitvorming, schrijft De Jonge.

Partnerovereenkomst sluiten

Op zaterdag 16 maart j.l. ging een burgerberaad van start in de gemeente Schagen. Centrale vraag: hoe ziet een leefbare gemeente Schagen er in de toekomst uit? ‘Onze missie is het herstel van vertrouwen tussen overheid en burgers en tussen burgers onderling’, vertelt moderator Mirjam de Pagter van procesbegeleider Stichting G1000.nu. Sinds 2017 sluit de stichting partnerovereenkomsten met overheden. Dat garandeert de onafhankelijkheid van het proces, maar ook wat er met de uitkomsten gebeurt. ‘De invloed op de politieke besluitvorming werkt dan beter.’

Samenleving activeren

Overheden kunnen de uitkomsten serieus nemen door de voorstellen te laten landen in beleid of publieke verantwoording af te leggen als men afwijkt van delen van het burgerakkoord. Er is ruimte voor politieke besluitvorming. ‘Sinds we zo werken, is er ook opvolging.’ De raad bekrachtigt de overeenkomst en ook op ambtelijk niveau is een bijeenkomst, zodat men ook daar de urgentie voelt. ‘We activeren de hele samenleving. De overheid is niet altijd nodig. Inwoners kunnen er zelf mee aan de slag.’

Van 16 tot 99

Op 16 maart kwamen 250 mensen bijeen in de aula van een middelbare school in Schagen voor de eerste ‘burgertop’. Er waren voornamelijk ingelote mensen voor een representatieve groep die zo divers mogelijk is op onder meer gender, wijk, dorp, koop of huurwoning en taal die je thuis spreekt. ‘De jongste deelnemer was 16 en de oudste 98.’ Daarna wordt de agenda van het burgerberaad bepaald: onderwerpen als wonen, vergrijzing, sociale voorzieningen en veiligheid passeren de revue. ‘Er worden in het proces inhoudelijke readers verstrekt, deelnemers kunnen experts inschakelen en aan het eind wordt er gestemd.’

Ambtenaren en vrijdenkers

Op 22 juni a.s. wordt het proces afgerond met een burgerakkoord. Daarna vormen enkele afgevaardigden een klankbordgroep die de opvolging door de gemeente in de gaten houdt. Naast gelote inwoners zijn er op de burgertop ook ambtenaren, politici, werkgevers, bestuurders en vrijdenkers aanwezig. ‘De eerste dag bepaalt de agenda voor de rest van het proces van het Burgerberaad. Er vindt een dialoog plaats over wat je samen belangrijk vindt. Het is een gesprek op basis van gedeelde waarden, anders dan een debat.’ Deelnemers aan de burgertop hebben in de laatste bijeenkomst van het beraad stemrecht. Politici en ambtenaren stemmen niet.

Maak gebruik van creativiteit

In Schagen leggen ze de kaders en randvoorwaarden niet te streng vast, ‘want dat is ook een risico’. ‘Maak gebruik van de creativiteit van burgers en perk dat niet te ver in. Misschien past het niet, maar het is wel wat burgers willen, dus kun je wetgeving aanpassen’, aldus De Pagter. Deelnemers bekijken wel wat het beleid en de mogelijkheden zijn, maar mogen voorstellen doen buiten de wetgeving. ‘Misschien is de kans van slagen groter als ze binnen bestaande wetgeving kunnen, maar schrap niet wat er niet aan voldoet. Misschien is er behoefte aan oplossingen waar nu nog geen geld voor is. En met geld gaan schuiven kan ook.’

Eigenaarschap en autonomie

Het belangrijkste is dat hun voorstellen serieus worden genomen, vertelt De Pagter. ‘Er is ook wel begrip voor als er nog geen geld voor is. Je kunt ook een signaal afgeven en naar een andere partij stappen die er wel over gaat. Het eigenaarschap en de autonomie van de deelnemers is heel belangrijk.’ En ga als bestuur niet uit het burgerakkoord ‘shoppen’, adviseert ze. ‘Kijk naar waar je prioriteit aan wilt geven. Er is ruimte voor interpretatie van uitkomsten. Daarna werk je samen om de uitkomsten verder te brengen.’