‘Hier komt geen crimineel binnen’
De versterkte aandacht voor georganiseerde criminaliteit in de grote steden zorgt voor een waterbedeffect naar omliggende, kleinere gemeente
Schouder aan schouder trekken een drietal burgemeesters in de Bollenstreek op tegen ondermijning. Arie van Erk (Hillegom), Lies Spruit (Lisse) en Carla Breuer (Teylingen) laten criminelen merken dat het hen menens is. ‘Ze snappen: hier hoeven we niet te zijn.’
De ligging midden in de Randstad maakt gemeenten in de Bollenstreek aantrekkelijk voor criminelen, zegt burgemeester Arie van Erk van Hillegom. Als Haarlem druk zet op een motorclub, proberen ze het tien kilometer buiten Haarlem. ‘Bij ons heb je bollenschuren, agrarisch gebied. Die motorclub probeerde hier voet aan de grond te krijgen. We hebben scherper gekeken naar onze APV’s en die waren op orde. We hebben toen de eigenaar aangeschreven en een last onder dwangsom opgelegd. Daarna hebben we de heren uitgenodigd. Dat was wel een beetje intimiderend, ja. Maar we hebben ze wel te verstaan gegeven: hier kom je niet binnen. Dat heeft geholpen. Ze snappen het dan ook: hier hoeven we niet te zijn.’
De versterkte aandacht voor georganiseerde criminaliteit in de grote steden zorgt voor een waterbedeffect naar omliggende, kleinere gemeenten. De Bollenstreek heeft dat ook gemerkt, vertelt zijn collega Lies Spruit van Lisse. ‘We zijn druk bezig met de aanpak van drugs en witwassen. Voor criminelen is niets gemakkelijker dan elders te gaan zitten en te kijken of ze daar ook aandacht krijgen.’ De drie gemeenten houden het buitengebied en meldings systemen in de gaten. ‘Dat doen we met elkaar, zodat ze ons niet tegen elkaar uitspelen.’ Uitkijken dus voor wietkwekerijen en voor zwart geld in vastgoed en oppassen met vergunningen. ‘En we kijken naar de winkelstraten: waar wordt geld verdiend?’
Crystal meth
En dan merk je dat het waterbedeffect ook de andere kant op werkt, vertelt burgemeester Carla Breuer van Teylingen. In 2019 werd in Teylingen een pand geobserveerd. Er was nauw samengewerkt met het OM en de politie, want er was een verdenking van drugshandel. ‘Daarna was het autoverhuurbedrijf plots verdwenen. Later werd duidelijk dat ze in De Meern wel konden worden opgepakt, nadat de grootste crystal meth-vondst van Europa in Rotterdam naar hen leidde.’ Als het mogelijk is, moet je informatie doorgeven, wil ze maar zeggen. ‘Nu konden we ze volgen, maar je ziet dus ook een waterbedeffect de andere kant op: wat jij doet, heeft effect op omliggende gemeenten. Werk dus samen.’ Spruit vertelt dat horecaondernemers in Lisse in coronatijd een brief ontvingen waarin hun geld werd aangeboden.
‘Het duurde niet lang voordat wij die brief zagen, want we hebben goed contact met de branche. De brief was breed verspreid. Na onderzoek van het RIEC bleek dat de brief in het hele land is verspreid in de horeca. We hebben gezegd: ga er niet op in, want hier deugt niets van. Als je dat wel doet, bewijst zich dat over een poosje. Ja, we hebben in beeld wie kwetsbaar zijn.’ In drie jaar tijd, tussen november 2018 en november 2021 kwamen er 225 meldingen van signalen van ondermijning binnen bij de drie gemeenten, waarvan 79 van bewoners of ondernemers via Meld Misdaad Anoniem (MMA) en 146 interne meldingen van medewerkers en partners van de gemeente, waarvan er 46 betrekking hebben op bedrijventerreinen. Van de 225 meldingen ging het 122 keer om drugs, 31 keer om witwassen en 17 keer om arbeidsuitbuiting.
Breuer schrijft het hoge aantal toe aan de unieke campagne die de gemeenten hebben gevoerd. ‘De campagne die wij hebben gemaakt is beschikbaar voor iedere gemeente in Nederland en haar partners. Belangrijk in de campagne is het bedanken van inwoners en ondernemers. Zij zijn de ogen en oren van de gemeente. Met al die puzzelstukjes bij elkaar, kunnen we iemand verjagen of oppakken, maar het is ook een vorm van preventie.’
Hennepgeur
Signalen zijn heel divers, van ‘er klopt iets niet’ en ‘we zien rare dingen’ tot dealen en kwekerijen. Van Erk: ‘Als inwoners de geur van hennep ruiken, kunnen ze MMA bellen en die meldingen komen bij de gemeente terecht, net als bij de politie. Zaken als drugs in een woning, of hennepkwekerijen komen vaak via de buurt aan het rollen. Buurtbewoners zijn betrokken en melden het. Dat is best spannend en vergt vertrouwen, maar als inwoners onderling krijgen we wel een sfeer van ‘we doen ertoe’.
Spruit wijst op signalen als auto’s die met verschillende nummerborden rondrijden, Breuer op vrachtwagens die rijden op rare tijden of winkelpanden die maar blijven bestaan, terwijl er geen klanten zijn. Het bedrijfsleven vindt het ook belangrijk. ‘We geven daar ook voorlichting.’ Spruit: ‘Er komt een ex-crimineel langs die uitlegt hoe je kunt herkennen als er iets gebeurt. Als iemand kwade bedoelingen heeft, word je vaak geïsoleerd. Ze zeggen: werk niet met anderen samen. Maar je kunt het beter wel vertellen. Dat zorgt voor een betere weerbaarheid. Je kunt het niet alleen oplossen.’
In de voortgangsrapportage ‘Programma Ondermijning 2018-2021’ staat dat in de drie gemeenten een toegenomen betrokkenheid van jongeren bij drugshandel wordt waargenomen. Van Erk bevestigt dat criminelen regelmatig jongeren gebruiken als koeriers. ‘Dat is een trend, kinderen van 12, 13 of 14 jaar worden ingezet om drugs weg te brengen. Dat is mooi geld verdienen, denken ze, en het is lastig om ze eruit te krijgen. Nu hebben we er een paar in de kraag gegrepen, het gebeurt ook met de fiets of lopend.’
‘We hebben de heren van de motorclub uitgenodigd’
Geldezels
Spruit kwam met het fenomeen geldezels in aanraking op een middelbare school. ‘Doordat we er met de school en politie aandacht aan besteedden, kwam het naar boven.’ Van Erk noemt de zorgen veiligheidstafels die moeten voorkomen dat jongeren afglijden naar criminaliteit. ‘Er is nazorg en een preventief programma. Welke instantie kan iets betekenen? Er worden ook gesprekken gevoerd met de ouders. Het grijpt allemaal in elkaar.’
Een van de speerpunten bij de aanpak van ondermijning is arbeidsuitbuiting. Dat is een ingewikkeld onderwerp, zeggen de drie burgemeesters, en vergt een landelijke regeling gebaseerd op het rapport van Emile Roemer. ‘Bij de aanpak van malafide uitzendbureaus moet je je op wetgeving kunnen baseren om hen met stevige bewijzen te laten veroordelen door de Arbeidsinspectie, aldus Spruit. ‘Er slapen bijvoorbeeld veel arbeidsmigranten in één huis en de afhankelijkheid van de werkgever is groot. We kunnen alleen nog niet zeggen dat ze worden uitgebuit. Je kunt alleen landelijk de condities regelen om die afhankelijkheid te verminderen.’ Nu lukt ingrijpen alleen in buitengewone situaties via Bouwen Woningtoezicht of de GGD. ‘We zouden er graag meer willen doen en hopen op aanscherping.’
En zo komen we op de kosten van de aanpak, want aan de financiering ontbreekt het nogal, merkt Spruit in Lisse. ‘Wij hebben een eigen begroting, naar rato van het aantal inwoners. Daar is geen discussie over. Met de drie gemeenten gaat het om drie ton per jaar, een ton per gemeente. Daarvan betalen we de projectleiders en de communicatie. We krijgen niets van het rijk. Eigen ontwikkeling van ambtenaren zit ook niet in de financieringslijn. Er gaat vooral veel geld naar de politie en naar het OM. Gemeenten zijn niet vertegenwoordigd.’ Er is wel een aanvraag gedaan voor een aanpak arbeidsmigranten, maar die is niet gehonoreerd. ‘De vorige minister zat vooral op drugs, wij zaten vooral op de arbeidsmigranten.’
Budget
Van Erk ziet meer bewustwording bij zijn raadsleden in Hillegom vanwege de aandacht voor ondermijning. ‘Deze aanpak heeft geld gekost. Je moet extra investeren in het ambtelijk apparaat. Dat geld stelt de raad beschikbaar, want ze ziet het belang ervan.’
Toch was het budget te beperkt, niet genoeg om de aanpak echt goed op te tuigen. Hij hoopt ook dat men in den lande het belang ziet. ‘Claim landelijke potjes’, zegt hij tegen andere gemeenten. ‘Voor kleine gemeenten gaat het om tienduizenden euro’s; voor grotere gemeenten om honderdduizenden. Let er ook op in coalitieonderhandelingen. Dit is een aandachtspunt.’ De organisatie moet je dan wel op orde hebben. ‘Je moet focus aanbrengen. Veel gemeenten moeten nog een been bijtrekken, er nog een project van maken. Dan kijk ik ook naar de rijksoverheid, maar als er wat nodig is, komt er veel te weinig.’
‘Eerst knaken en dan taken’, vat Spruit het samen, want gemeenten kunnen niet alles: jeugdzorg, Wmo én ondermijning. ‘Je kunt het alleen implementeren als je de basisorganisatie op orde hebt. Als steeds meer taken naar gemeenten worden afgeschoven, moet je ook de middelen geven. Daar moeten we heel scherp naar kijken.’ Van Erk weet dat het RIEC meer mogelijkheden heeft gekregen, maar ook dat de politie ook zegt: ga prioriteren, kies de belangrijke zaken. ‘We kloppen bij het OM, de politie en de Belastingdienst soms tevergeefs aan. Die onderlinge samenwerking kan duidelijk beter, maar dat heeft ook met personeelskrapte te maken.’ Samenwerking tussen gemeenten op schaalgrootte kan dan een kracht zijn, vult Breuer aan. ‘Organiseer het samen, ook met die partners in het veld en maak gebruik van de signalen van ondernemers en inwoners.’
‘Het is praktisch om het samen te doen’
In de drie Bollenstreek-gemeenten zijn 176 medewerkers getraind op herkennen van signalen van ondermijning, zoals bij burgerzaken en ruimtelijke ordening. Ondermijning gebeurt ook binnen de gemeente zelf. Zelfs bij het aannemen van personeel is waakzaamheid geboden. Een kandidaat voor een functie in Lisse trok zich bijvoorbeeld terug, toen bleek dat diegene uit veiligheidsoverwegingen geen toegang kreeg tot specifi eke informatiesystemen. ‘We hadden het net op tijd in de gaten’, aldus Spruit. ‘Dat is het waardevolle van trainingen’, vult Breuer aan. ‘Signaleren en dan de puzzelstukjes bij elkaar leggen.’
Volgens Spruit ontvangt de gemeente telefoontjes met de vraag of ze ‘aan Bibob doen’. Van Erk weet dat criminelen APV’s afstruinen. Het is een winkelnering: uitzoeken waar de meeste mazen in de wet zitten.’ Hij merkt wel dat Bibob helpt. In de drie gemeenten werden zes vergunningen geweigerd. Mogelijk komt er een vergunningsplicht voor specifieke locaties, gebieden of branches. Van Erk: ‘Onlangs weigerden we een overname van een horecabedrijf. We kunnen die vergunning intrekken.’
Maar nu zijn de gemeenteraadsverkiezingen geweest. Hoe voorkomen gemeenten dat stromannen in de gemeenteraad belanden? Spruit: ‘De afgelopen vier jaar hebben we laten zien dat we het serieus nemen. Dat maakt dat politieke partijen er extra op letten. Zij moeten het wel zelf doen met een eerste selectie. In Lisse lijkt die preventie aardig te werken.’ Teylingen stimuleert fracties om een VOG te vragen. ‘Als ze dat doen, dan vergoeden we dit als gemeente. Er zijn ook integriteitssessies met raads- en collegeleden en we doen een integriteitsscan voor het benoemen van collegeleden.’ Spruit vertelt dat de gemeenten met dilemmatrainingen willen voorkomen dat er wordt geïnfiltreerd.
De drie bestuurders treden graag publicitair tegelijk naar buiten, want daarmee zijn ze individueel minder kwetsbaar. Er is ook één teamchef, één gebiedsofficier en een gezamenlijke werkorganisatie. ‘Het is praktisch om het samen te doen. Drie keer een portefeuillehouder is drie keer denkwaarde en denkkracht’,’, aldus Breuer. Toch komt het gevaar wel eens dichtbij, merkte Van Erk. ‘Je kunt zeggen: dat hoort erbij, maar nee, dat hoort er niet bij.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.