'Er is niets mis met de burgemeester van nu'

De Eerste Kamer debatteert morgen over een wetsvoorstel om de benoeming van de burgemeester en de commissaris van de koning uit de grondwet te halen. Minister Plasterk heeft als schot voor de boeg vrijdag een notitie gepresenteerd met daarin verschillende benoemingswijzen voor de burgemeester van straks. Burgemeester van Haarlem en voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters Bernt Schneiders (PvdA) zou het liefs willen dat de burgemeester gewoon in de grondwet bleef.

Waar draait het debat om?

‘Om de gekozen burgemeester. Tot nu toe is het nooit gelukt om een gekozen burgemeester te introduceren in Nederland. Sinds 1966 zijn daartoe regelmatig pogingen ondernomen, maar die zijn steeds gestrand op de blokkade van de grondwetswijziging. Initiatiefnemer van het wetsvoorstel Gerard Schouw van D66 betoogt dat de benoeming van de burgemeester niet in de grondwet hoort. Die wens wordt nu waarschijnlijk gehonoreerd. In de Tweede Kamer ging het wetsvoorstel in ieder geval als een mes door de boter. Daarmee ligt de weg open om de verkiezing van de burgemeester met een gewone wet te regelen.’

Benoeming buiten de grondwet betekent toch niet dat we dús de burgemeester gaan kiezen?’

‘Hoeft ook niet. Er wordt nu ook angstvallig vermeden dat er enige discussie ontstaat over de nieuwe aanstellingsvorm. Doe je dat wel, dan loopt de boel weer vast. De partijen zijn het namelijk niet eens over de daarna te kiezen variant. Maar de weg ligt wel open voor de gekozen burgemeester. Grote besluiten worden in Nederland vaak tijdens een kabinetsformatie in een achterkamertje genomen. Als D66 straks de grootste partij is, dan kan men gewoon dealen dat er een gekozen burgemeester komt. Staat het in het regeerakkoord en is iedereen eraan gehouden.’

Heeft dat ook uw voorkeur?

‘Eigenlijk niet. Als je de wijze van benoeming verandert, dan raak je op alle fronten het functioneren van het lokaal bestuur. Je moet heel goed met elkaar praten over de gevolgen van de verkiesbare burgemeester. Daarom vond ik het niet gek dat het zorgvuldig ging via de grondwetsprocedure, met zijn overwegingswet en tweederde meerderheden in beide Kamers. Maar die veiligheidsklep verdwijnt dus. De minister heeft er daarom verstandig aan gedaan om in een notitie nu reeds allerlei varianten voor benoeming de revue te laten passeren. Het is namelijk belangrijk dat we ons goed realiseren dat het kiezen van de burgemeester een totaal ander stelsel van lokaal bestuur betekent. In het verleden is heel vaak gedacht: je kiest de burgemeester en verder blijft alles bij het oude, maar dat is natuurlijk niet zo.’

Deze verandering is geen verbetering?

‘Het hangt af van de variant, maar als we uitgaan van de door de bevolking gekozen burgemeester, het ‘presidentiële stelsel’, dan vraag ik mij dat inderdaad af. Er komt heel veel macht bij één persoon te liggen - met een rechtstreeks mandaat van de kiezer. De gemeenteraad heeft ook een kiezersmandaat en is nu nog de baas. Wat gebeurt er als je twee mandaten hebt? Het is wellicht een beetje te veel politiek voor het lokale niveau. Misschien lukt het in grote steden, maar in dorpen? Vanuit het Genootschap van Burgemeesters willen we dat wordt goed gekeken naar het functioneren van het lokaal bestuur en of dat bestuur beter wordt met een gekozen burgemeester.’

Gaat het zo slecht nu?

‘Absoluut niet. Dat durf ik volmondig te zeggen namens alle burgemeesters. Als je kijkt naar het lokaal bestuur, dan zijn mensen denk ik het meest tevreden over de burgemeester en niet over wethouders of raadsleden. Natuurlijk struikelen er burgemeesters, maar die incidenten moet je niet problematiseren. Er is niets mis met de burgemeester van nu. Hij is meegegroeid in de lokale democratie. Toen D66 in de jaren 60 met de gekozen burgemeester kwam, was er geen democratische inbreng in het benoemingsproces. Logisch dat het een item was om de democratie te vernieuwen, maar die situatie is wezenlijk veranderd.’

U hoopt eigenlijk dat het wetsvoorstel strandt in de Eerste Kamer.

‘Laat ik het zo zeggen: voor mij hoeft het niet. Als het parlement vindt dat er wel wat moet veranderen, so be it, maar laten we er dan wél voor zorgen dat ons bestuurlijk stelsel erop vooruit gaat. Ik ben er nog niet van overtuigd dat de gekozen burgemeester daartoe op dit moment bijdraagt, maar het genootschap laat zich graag overtuigen.’