Zonder bureaucratie kan het niet

Als we aan bureaucratie denken, denken we aan een overdaad aan regels. Een andere definitie is een overheid of ambtenarenapparaat, dat politieke besluiten neutraal moet uitvoeren. In de praktijk vertaalt zich dat naar regels en een duidelijke hiërarchie. ‘Bureaucratie is noodzakelijk in een democratische rechtsstaat, omdat mensen van de overheid op aan moeten kunnen.’ 

Dat stelt Sandra Groeneveld, hoogleraar Publiek Management, in haar oratie aan de Universiteit van Leiden. Onzekerheidsreductie noemt ze dat. ‘In landen die niet volgens deze bureaucratische principes zijn georganiseerd, zie je het dan ook vaak misgaan.’ Niemand houdt echt van bureaucratie houdt, maar zij is nodig. We moeten er anders mee omgaan, meent Groeneveld. ‘Leg niet alles vast in regels, maar investeer in het gedrag van mensen.’

De spanning tussen enerzijds de noodzaak en anderzijds de onmogelijkheid van bureaucratie, is de ambivalentie waarmee publieke managers moeten omgaan. Als er zaken fout lopen, wordt meestal direct om nieuwe regels geroepen. Als er te veel regels zijn, is het ook niet goed en moeten publieke organisaties meteen het mes in het woud aan regels zetten. Groeneveld, tevens directeur van het instituut Bestuurskunde van de Leidse universiteit, richt zich liever op het gedrag van mensen in organisaties.

‘Misschien kunnen ongeschreven regels ook wat geschreven regels beogen.’ Leidinggevenden moeten vertrouwen op de professionaliteit en het vakmanschap van hun werknemers. Daarbij passen meer informele organisaties met een minder strakke centrale sturing en andere typen leiderschap. Met het oog op gelijke behandeling van burgers en controleerbaarheid van de overheid moeten dergelijke organisaties echter wel voldoen aan de eis van onzekerheidsreductie. ‘Organisaties kunnen wel vaker vertrouwen op ongeschreven regels, maar niet alleen maar. Bureaucratie blijft nodig.’