Bureaucratie frustreert aanpak corona

Ergste moet in italië nog komen

Het heeft misschien nog het meest weg van een tovenaarshoed: de lange besluitenlijst om de Italiaanse economie na de coronacrisis weer op gang te helpen. Voor 55 miljard euro aan rijksgeld wordt verdeeld over de verschillende regio’s. Parlementsleden probeerden in totaal achtduizend amendementen in te dienen, later tot ‘slechts’ 1.200 teruggebracht. Het resultaat is een bonte reeks bonussen en stimulansen. Van de speciale belastingaftrek voor de renovatie van gebouwen tot een vakantievoucher voor burgers om het toerisme in Italië nieuw leven in te blazen. Er zijn subsidies voor kinderopvang, financiële ondersteuning voor zzp-ers en tijdelijke werknemers. Maar ook premies voor de aankoop van fietsen, elektrische scooters en hybride of elektrische auto’s.

Op de website van de Italiaanse regering staan in totaal 38 financiële steunmaatregelen vermeld. Ze zijn onderverdeeld in drie categorieën. Als eerste de steun voor bedrijfsleven en de economie. Als tweede maatregelen die werknemers beter moeten beschermen en het hen makkelijker maakt om werk en gezinsleven te combineren. En als laatste belastingvoordelen, stimulansen en fiscale maatregelen per sector.

Een van de stimuleringsmaatregelen waar het meest naar werd uitgekeken, is de bonus van maximaal 500 euro voor de aanschaf van een fiets of scooter. Die kan worden uitgekeerd aan volwassenen in gemeenten van ten minste 50.000 inwoners of in stedelijk gebied. De fietsbonus geldt met terugwerkende kracht: hij is geldig voor aankopen vanaf 4 mei tot heden.

Heel veel burgers hebben, hopend op de bonus, sindsdien een fiets aangeschaft. Maar het verkrijgen van de bonus kostte een enorme inspanning. Reden: een hoog oplopend bureaucratisch conflict. Volstaat voor burgers een kwitantie of heb je een officiële factuur nodig? De vertraging die deze stimuleringsmaatregel, bedoeld om duurzame mobiliteit in tijden van het coronavirus aan te moedigen, nu oploopt wordt gênant.

Ingewikkeld
Dan de vakantievoucher, geldig vanaf 1 juli. Daarvoor is een bedrag vrijgemaakt van in totaal 2,4 miljard euro. Het is een maatregel die bedoeld is om Italianen te helpen een deel van hun vakantiekosten voor dit jaar te dekken. De voucher kan worden uitgegeven in onder meer hotels, campings, kampeerboerderijen en bed & breakfasts, op voorwaarde dat die zich op Italiaans grondgebied bevindt en er geen tussenpersonen als Airbnb of Booking in het spel zijn. Voor een gezin van minstens drie personen is er een voucher van 500 euro, voor gezinnen van twee personen een van 300 euro en voor alleenstaanden eentje van 150 euro.

Zo helder als het klinkt, zo werkt het helaas niet. Naast het feit dat de voucher alleen toegankelijk is voor minder draagkrachtige gezinnen die in het bezit moeten zijn van een speciaal certificaat zijn er nog andere problemen. Een test die het dagblad Corriere della Sera heeft gedaan bij het boeken van vakanties wees uit dat, vanwege de ingewikkelde afhandeling, slechts één op de vier hotels de vouchers accepteert.

Om gezinnen uit de crisis te helpen is er een extra toeslag ingevoerd voor opvang van kinderen tot twaalf jaar. Gezinnen kunnen tot 1.200 euro gecompenseerd krijgen bij de inkoop van kinderopvang, als alternatief voor de sociaal-educatieve centra in de zomer of de kleuterscholen.

Het geld kan ook worden gebruikt om oppassende grootouders, tantes en ooms van het kind te betalen, zolang zij tenminste niet in hetzelfde huis als het kind wonen. Ook dit klinkt simpel, maar de dagelijkse praktijk is anders. In de eerste versie van de toeslag was die onverenigbaar met de dertig dagen ouderschapsverlof die in Italië gelden. Een ouder kon ofwel vijftien verlofdagen ofwel 600 euro aan toeslag vragen, maar die twee instrumenten niet afwisselen.

Dan de bureaucratische complicaties. De ouder die de toeslag aanvraagt, moet van het Nationaal Instituut voor Sociale Zekerheid (INPS) een persoonlijke pincode krijgen. Ook de oppas moet geregistreerd zijn op het webportaal van het instituut. Bij toekenning van de toeslag door het INPS ontvangt de ouder het bedrag in de vorm van een voucher die hij in zijn eigen ‘gezinsprofiel’ moet bijschrijven. Inschrijven kan tot 31 december, maar de diensten die via het INPS-portaal worden gemeld en betaald, moeten uiterlijk op 31 juli door de oppas zijn geleverd.

Doorbetaling
De moeilijkheden om toeslagen en vouchers te krijgen, is een. Er speelt daarnaast nog een ander probleem: de doorbetaling van salarissen van ontslagen werknemers. Ten minste twee miljoen werknemers wachten nog op een uitkering uit een ontslagfonds. De overgrote meerderheid van hen heeft nog geld over maart of april tegoed, of zelfs over beide maanden. Van deze twee miljoen zijn er anderhalf miljoen afhankelijk van het INPS; de rest is afhankelijk van een speciaal solidariteitsfonds voor ambachtslieden. Bij het INPS is er geen gebrek aan geld, maar de reserves van het andere fonds zijn een schim afgezet tegen wat er nodig is.

Je kunt waardering hebben voor de wil van de Italiaanse regering om op te treden op dit moment van de coronacrisis. Maar de bureaucratie, het labyrint van regels, vermindert de slagkracht. Covid-19 heeft zo een chronische zwakte van Italië blootgelegd: de complexiteit van de procedures en de bureaucratische vertragingen. Je vraagt je af waarom Italië de afgelopen jaren niet in staat is gebleken om een administratief apparaat op te tuigen dat past bij dat van een geavanceerd land. Inmiddels staat vast dat een gezaghebbende, technisch goed voorbereide en efficiënte staat essentieel is, wil je de doelstellingen van het overheidsbeleid kunnen realiseren.

‘Alle hoop vervliegt, bij u die hier binnenkomt’, schrijft de dichter Dante Alighieri over de inscriptie bij de ingang van de hel in zijn Goddelijke Komedie. Die hel is dus de Italiaanse overheid. Bedrijven en accountants ondervinden veel moeilijkheden, omdat ze regels en technische procedures moeten interpreteren die voortdurend weer veranderen.

Het moeilijkst is het echter voor burgers, die zonder hulp bij het invullen en versturen van de formulieren hun vouchers en toeslagen moeten zien te krijgen. De ingewikkelde aanvraagformulieren zijn allemaal alleen online beschikbaar en vereisen een wetskennis die het opleidingsniveau van de gemiddelde Italiaanse burger ver te boven gaat.

Waanzin
‘Ik heb me afgevraagd of de regering zulke ingewikkelde procedures heeft gemaakt om het aantal verzoeken te beperken, omdat er misschien een methode in deze waanzin zit. Eerst kondigt u een programma van steun aan en dan maakt u de dingen zo ingewikkeld om mensen te ontmoedigen zich aan te melden’, zegt Carlo Cottarelli, een bekwaam econoom met een lange ervaring bij het Internationaal Monetair Fonds en nu aan het roer bij het Public Accounts Observatory, een instelling die onlangs een rapport heeft uitgebracht met een aantal voorstellen voor bureaucratische vereenvoudiging.

De regelingen die de Italiaanse regering aankondigt, maken een overweldigende indruk. De kwantiteit ervan lijkt te moeten benadrukken dat er een heil zame revolutie door het land gaat, om zo de noodzakelijke transformatie van Italië tot stand te brengen. Maar het echte doel, niet eens al te versluierd, lijkt de Europese pelgrimage van premier Giuseppe Conte, om zo sceptici als Mark Rutte te over tuigen van financiële steun. ‘Het is een plan waarover ik kan opscheppen in de EU’, sprak Conte al trots op een pers conferentie.

Opscheppen
Maar veel Italianen denken dat er niets is om over op te scheppen. Uit een onderzoek dat Bankitalia in april en mei heeft uitgevoerd onder Italiaanse gezinnen rijst een dramatisch beeld. Meer dan de helft (55 procent) van de Italiaanse bevolking heeft nauwelijks enige financiële reserve opgebouwd en belandt na drie maanden zonder werk onder de armoedegrens. Een van de hoofdzonden van de Italiaanse economie is het slechte functioneren van het openbaar bestuur. Vooral omdat dit bestaat uit een groot aantal verschillende entiteiten, terwijl het tegelijkertijd zeer gecentraliseerd is. Bovendien krijgen de ambtenaren geen verantwoordelijkheid en zijn er geen (financiële) stimulansen voor degenen die hun werk goed doen. ‘Uw loon en uw carrière worden niet beïnvloed door uw prestaties. Waarom zou u dan proberen om het beter te doen? Wat ontbreekt is een prestatiecultuur.

De cultuur om voor elk ministerie te bepalen wat de doelen zijn die volgend jaar moeten worden bereikt. Zonder deze cultuur gaan we nergens heen. Het openbaar bestuur moet gebaseerd zijn op prestaties en het personeel moet worden beoordeeld op wat het produceert’, aldus Cottarelli.

Italië staat door de corona op de drempel van de hel, maar het ergste moet nog komen. De traagheid van de Italiaanse bureaucratie staat een snelle oplossing in de weg. ‘De regering probeert het probleem op te lossen met benoemingen van buitengewone commissarissen. Maar dit moet worden opgevat als een bekentenis dat het openbaar bestuur niet werkt. De landelijke overheid opereert traag’, besluit Cottarelli. ‘Op lokaal niveau gaat het beter: de burgemeester en de voorzitter van de regio’s staan dichter bij de bevolking en voelen zich daarom ook verantwoordelijker. Als het niet werkt in een gemeente, bekritiseren de burgers de burgemeester. De premiers worden niet gekozen, maar soms worden ze toevallig premier.’

Luie ambtenaar
De Italiaanse regering is begin deze maand akkoord gegaan met maatregelen die de ingewikkelde bureaucratie in het land moeten terugdringen. Het ‘versimpelingsbesluit’ wordt door premier Conte genoemd als “de moeder van alle hervormingen”, zo meldde de NOS. De hervormingen zijn volgens Conte nodig om de economie weer op gang te helpen na de coronacrisis.

De meeste maatregelen zijn erop gericht om de complexe ambtelijke trajecten sneller te laten verlopen. Zo worden straffen ingesteld voor ambtenaren die te langzaam werken. Het omvangrijke pakket aan maatregelen moet nog door het parlement worden goedgekeurd.