Buffelen om overbodig te worden

De vergezichten en de rust van het Friese platteland zijn onbetaalbaar, maar zo nu en dan heeft de gemeentesecretaris van Achtkarspelen Eise van der Sluis (42) behoefte aan een fikse Randstad-shot.

‘Ik houd erg van de stedelijke dynamiek, en die vind je in Buitenpost niet. Ook niet in het naburige Drachten, waar ik ben geboren. Dan rijd ik dus naar mijn vrienden in Amsterdam of Den Haag. Dertien jaar carrière maken in de Randstad laten je niet onberoerd. Ik heb er drie jaar over gedaan om de weidsheid weer te waarderen.’

Zijn kinderen worden op school uitgemaakt voor Hollanders. ‘En dat zijn ze ook, op en top, geboren in Santpoort- Zuid. We zijn ook niet echt opgenomen in de gemeenschap. Mijn vrienden in de Randstad begrepen niet dat ik hier naartoe wilde. “Zullen we zes planken mee geven, dan kunnen we je daar begraven.” Dat ik het hier geweldig naar mijn zin heb, daar kunnen ze niet bij’, lacht gemeentesecretaris en algemeen directeur van Achtkarspelen Eise van der Sluis in het gemeentehuis in Bûtenpost.

De verhuizing van de familie Van der Sluis naar Achtkarspelen in het noordoosten van Fryslân was geen sentimentele homecoming. Het was zes jaar geleden gewoon tijd om iets anders te doen, maar wel in het openbaar bestuur. Eise van der Sluis vertelt: ‘In Groningen doceerde oud-gemeentesecretaris in Amsterdam Wolter Lemstra. Hij gaf in mijn studietijd het vak overheidsmanagement en vertelde een semester lang prachtige verhalen over de belevenissen van de gemeentesecretaris. Als jonge twintiger bedacht ik mij één ding: dat ga ik ooit ook eens doen; het leek me helemaal geweldig. Na mijn eerste baan als beleidsadviseur van de GPV-fractie in Den Haag en een carrière in het bedrijfsleven als directeur van MKB Amsterdam, was de tijd daar rijp voor.’

In 2005 was er een vacature voor gemeentesecretaris in het Friese Achtkarspelen. De MKB-lobbyist reageerde en had vier weken later de benoemingsbrief op zak. ‘Het was niet direct mijn droom om naar Friesland terug te keren, maar ik heb naast carrièreoverwegingen ook laten meewegen dat de provincie veel te bieden had voor onze drie opgroeiende zoons. En met zijn kleine 30.000 inwoners was Achtkarspelen een mooie gemeente om mij het vak van gemeentesecretaris eigen te maken. Buitenpost heeft veel van zijn charme verloren, maar mijn vrouw komt er wel vandaan, mijn schoonouders wonen er nog en ik ben getrouwd in het Jeltingahuis, naast het gemeentekantoor.’

Middelpunt

Achtkarspelen op haar beurt had in 2005 behoefte aan een jong en fris gezicht, aan vitaliteit in het gemeentebestuur en aan iemand met kijk op het bedrijfsleven. Eise van der Sluis: ‘Ze wilden mij graag hebben, omdat ik met mijn ervaring bij het MKB in Amsterdam echt iets kon toevoegen aan de regionale economische ontwikkeling. Er zaten hier heel loyale en vakkundige mensen, dat was het probleem niet, maar ontwikkelingsgericht werd niet echt gedacht. Al snel werd ik directeur van alle economische ontwikkelingsprojecten in Noordoost-Friesland.’

Dat er iets bijzonders gebeurde in Achtkarspelen, viel in Fryslân rap op. Van der Sluis zat amper twee dagen in Buitenpost, toen hij werd gebeld door de gemeentesecretaris van Terschelling met de vraag of hij voorzitter van de Friese kring van gemeentesecretarissen wilde worden. ‘Zullen we eerst even kijken hoe het loopt in Achtkarspelen? Maar hij was vasthoudend, en na een half jaartje ben ik dat gaan doen. De bijeenkomsten van de kring van Friese gemeentesecretarissen worden goed bezocht. Het voorzitterschap is gaandeweg een middelpunt geworden voor discussies over herindelingen, regionalisering van de brandweer en de crisisorganisatie.’

Eise van der Sluis zetelde een paar maanden in het gemeentehuis in Buitenpost, toen hij na zijn eerste zeepkisttoespraak demonstratief de prikklok met een moker aan gruzelementen sloeg. Het was de aftrap voor een radicale organisatie- en cultuurverandering, met als boodschap: het gaat er niet om wanneer je hier bent, maar wat je bijdraagt aan de publieke taakuitvoering. De gemeentesecretaris: ‘Achtkarspelen wilde een ondernemende en innovatieve directeur, die het boegbeeld moest worden van de nieuwe koers. En die kregen ze.

Toen ik hier kwam, had ik ook last van vooroordelen over stoffige ambtenaren. Maar niets bleek minder waar. Loyaal, gedreven, vaak vakkundiger dan wat ik in Den Haag of Amsterdam ooit had meegemaakt. Alleen ze vertelden het zo verrekte slecht. Ze wisten niet eens dat ze top waren.’

Wij-gevoel

Typerend voor Friesland, vindt hij. ‘De mensen hebben geen goed beeld van hun eigen kwaliteiten en een gebrek aan ambitie. Ambtenaren werden onvoldoende uitgedaagd en aangesproken. We hebben de afgelopen jaren bijzondere en aansprekende dingen gedaan die door de eigen mensen en door de buitenwacht worden gewaardeerd. Er is een wij-gevoel ontstaan, waardoor we bij een medewerkerstevredenheidsonderzoek erg hoog hebben gescoord. Dat gebeurt als je mensen echt ruimte, vertrouwen en verantwoordelijkheid geeft en gelooft in de kracht van samenwerking.’

Eise van der Sluis roemt het vorige college van Achtkarspelen, en ook het huidige, om de ruimte die de gemeenteorganisatie heeft gekregen om te werken aan innovatief werkgeversbeleid en Het Nieuwe Werken.

Hij zegt: ‘Ik ga niet over de politieke en bestuurlijke keuzes, maar deze secretaris wacht ook niet af tot er een seintje van zijn bestuur komt. Ik wil het college in een positie brengen om in de volle breedte van ideeën en afwegingen tot een keuze te komen. Die ruimte krijg je in een plattelandsgemeente meer dan in de grote stad.

We hebben flinke stappen kunnen zetten in het vormgeven van een publieke organisatie die beter op de huidige en toekomstige taken is toegesneden en waarin het samenspel met burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties steeds belangrijker wordt.’

Achtkarspelen is bij de uitvoering van zijn publieke taken volgens Van der Sluis meer vanuit de invalshoek van burgers en ondernemers gaan werken. Houding en gedrag zijn veranderd, de snelheid van het werken is toegenomen en de gemeente sluit afspraak-is-afspraak-overeenkomsten.

En dat is geen sinecure, zegt de gemeentesecretaris, ‘want de publieke zaak gaat kapot aan de wens van de overheid om alles in de greep te houden. In veel wetgeving is de dominante drijfveer wantrouwen en de behoefte om de laatste uitzondering in regels te vangen. Die bak aan regelgeving moeten wij uitvoeren. Daarbinnen zoeken we de grenzen op. Ik weet ook wel dat Achtkarspelen niet het centrum van de wereld is, maar we slagen er toch in om de publieke taakuitvoering opnieuw uit te vinden.’

Janboerenfluitjes

Eise van der Sluis is nu bijna zes jaar gemeentesecretaris van Achtkarspelen. De eerste jaren waren die van de verrassing en de hoogstandjes. Pièce de résistance was de verbouwing van het gemeentehuis aan de Stationsstraat. Dat was tien jaar eerder al eens gedaan, maar op z’n janboerenfluitjes.

Van der Sluis: ‘Door gebrek aan visie is toen een gebouw neergezet dat niet voldeed. De loketten zaten door het hele gebouw heen, Arbo-eisen werden overtreden, veiligheid kon niet worden gewaarborgd en de raadzaal was een rare taartpunt waarin het zweet je over de rug liep. Maar als gemeentesecretaris diende ik wél een moderne dienstverlening te organiseren. Als de tegenstanders van de vorig jaar afgeronde verbouwing eerlijk zijn, dan zijn ze nu trots, want voor 2,6 miljoen euro hebben we iets moois neergezet. Het is niet middelmatig, het heeft zelfs een beetje allure. De raadzaal wordt ook gebruikt voor congressen, theateruitvoeringen en concerten. Mijn kamer wordt ook door collega’s gebruikt. Het is een deelstoel. In tijden van flexibilisering kan ik de medewerkers moeilijk vragen om een eigen bureau te zoeken als ik zelf blijf zitten. De hoogste aap op de rots moet het goede voorbeeld geven.’

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 verdween meer dan de helft van de raadsleden in Achtkarspelen. Het college veranderde van samenstelling. Vorige zomer vertrok de burgemeester naar Heerenveen. En voor Eise van der Sluis werd de vraag actueel: wat ga ik doen?

Hij geeft het antwoord: ‘Je kunt als eindverantwoordelijke directeur zes tot zeven jaar met je talenten en onderscheidend vermogen echt iets aan een organisatie toevoegen. Daarna moet je je afvragen of je nog voldoende fris bent en de ideeën en energie hebt. Er komt een dag dat het beter voor jezelf en de organisatie is als een ander met zijn of haar talenten de leiding overneemt.’

Het is ook niet zijn droom om hier te pensioneren. ‘Iedereen in Achtkarspelen weet dat ik ben gekomen om weg te gaan, dus is het ook helemaal geen taboe om over een mogelijk afscheid na te denken. Dat móet je doen, want er is niets zo tragisch als een leider zonder volgers. Ik vraag mij tijdens het scheren daarom regelmatig af: wil ik het nog, kan ik het nog, durf ik het nog? Als ik daaraan ga twijfelen, ben ik weg.’

CV
Eise van der Sluis (Drachten, 7 maart 1969) studeerde rechten in Groningen. In 1993 liep hij als onderdeel van zijn studie stage bij de Tweede Kamerfractie van de GPV, bleef hangen en werd politiek adviseur en persvoorlichter van de fractie.

In 1998 werd Van der Sluis directeur van MKB Amsterdam en MKB Randstad-Noord. In mei 2006 werd hij gemeentesecretaris/ algemeen directeur van de Friese gemeente Achtkarspelen. Hij is tevens voorzitter van de Friese kring van gemeentesecretarissen.

‘Iedere dag is anders’
Wat is zo leuk aan de politiek?
De beweeglijkheid, de onvoorspelbaarheid. Iedere dag is anders. Wat nu waar is, is morgen onzin. Vaak ook het gebrek aan ratio en de overvloed aan emotie, in een wereld waarin we alles willen plannen en rationaliseren. Dat levert prachtige dilemma’s op en maakt nieuwsgierig wat de drijfveren van politici, bestuurders, collega’s en burgers zijn.

Wie is uw grote politieke voorbeeld?
Als het gaat om mijn politieke vorming, dan is dat Eimert van Middelkoop, de latere minister van Defensie. Hij was mijn kamergenoot bij de GPVfractie in Den Haag. Ik heb heel veel van hem geleerd. En mijn tweede MKB-voorzitter in Amsterdam en VVD-prominent Ferry Houteman. Een politieke stilist optima forma en een slim bespeler van de media. We hadden een simpele afspraak. We doen het samen maar we gaan niet alles overleggen, anders maken we geen meters. Als er iets fout gaat, dan hou ik jou uit de wind, en omgekeerd. We speelden de sterren van de hemel in de lobby voor de belangen van MKB-bedrijven in de Amsterdamse regio.

Uw grootste bestuurlijke nachtmerrie?
Dat de gemeenteraad van Achtkarspelen na de stevige kadernota die er vorig jaar al lag, dit jaar de noodzakelijke keuzes niet maakt. Er zijn nogal wat vraagstukken aan de orde die echt vragen om keuzes. Wij kunnen ons groeiende en complexer wordende takenpakket onmogelijk zelfstandig blijven uitvoeren. Alleen intensieve samenwerking met buurgemeenten kan Achtkarspelen zelfstandig houden.

Het gaat vaak fout in publieke organisaties omdat professionals de spanning met hun bestuurders en gemeenteraden over zo’n vraagstuk niet opzoeken en daardoor in tijdnood komen om de uitvoering fatsoenlijk vorm te geven. Ik zoek die spanning wel op als dat nodig is. Ambtenaren verdienen namelijk heldere uitspraken van de politiek over het takenpakket, het ambitieniveau en de gewenste vorm van gemeentelijke samenwerking. Dat is ook de rolverdeling: wij brengen ze onder regie van het bestuur in positie om te kunnen kiezen. Toekomstgerichte keuzes van de gemeenteraad zijn broodnodig om financieel op koers te blijven en om bestuur en organisatie gemotiveerd te houden. Dat moet een gezamenlijke uitdaging zijn, anders falen we hopeloos.