Veel animo voor themastemmen bij digitale schaduwverkiezing

Kiesgerechtigden stemmen ‘socialer’ en politieke partijen zonder duidelijke identiteit scoren lager. Dat blijkt uit het experiment met themastemmen in Breda, waaraan 1600 leden van een Bredaas burgerpanel deelnamen. Tijdens deze digitale schaduwverkiezingen bleek ook dat een meerderheid in de toekomst graag op thema zou willen stemmen.

Meer moeite

‘Ik ben heel blij met dit resultaat’, zegt Rudy van Belkom, initiatiefnemer van Het Nieuwe Kiezen en van het experiment met themastemmen in Breda dat door de gemeente werd gefaciliteerd. Van de 6000 burgerpanelleden vulde grofweg de helft de vragenlijst en een kwart (1600) de volledige dataset. ‘Natuurlijk is dit al een actieve groep bewoners, want ze hebben al eerder aangegeven mee te willen denken, maar ik vind dit toch best hoge scores. Voor dit experiment wordt immers veel van ze gevraagd, zo kort na de gemeenteraadsverkiezingen. Dat horen we ook terug: themastemmen kost meer moeite.’

D66 grootste

Tijdens die gemeenteraadsverkiezingen werd de VVD de grootste partij in Breda met 10 zetels. De deelnemers aan het experiment bleken tijdens die reguliere verkiezingen ongeveer hetzelfde te hebben gestemd: dezelfde vier partijen waren de grootste. Tijdens de schaduwverkiezingen lagen de verhoudingen echter anders, nadat alles was opgeteld en alle thema’s even zwaar meegenomen werden. ‘Toen bleek D66 de grootste partij te zijn, terwijl die bij de reguliere verkiezingen 7 zetels hadden behaald. Dat is een zichtbaar verschil.’ De VVD werd bij het themastemmen de tweede partij.

Socialer

Voor welke partijen is het themastemmen interessant? Voor wie is het een voordeel of nadeel? Van Belkom zag een positieve uitkomst voor de SP. ‘Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen scoorden die een stuk lager dan tijdens deze schaduwverkiezingen. Met themastemmen zouden ze de vijfde partij geworden zijn.’ Ook lokale partij Breda Beslist scoorde hoger, terwijl CDA en Forum voor Democratie (FvD) juist veel lager eindigden. ‘Daar zie ik wel een lijn in. Mensen stemmen bij het themastemmen iets socialer en partijen zonder duidelijke identiteit, zoals centrumpartij CDA, scoren lager.’

Loyaal

Opvallend of niet, op eigen ideologische thema’s scoren partijen goed. Op het thema armoede werd de SP het grootste, D66 op onderwijs, VVD op veiligheid en GroenLinks op klimaat en duurzaamheid. GroenLinks ontving 35 procent van de stemmen op klimaat en duurzaamheid. De eigen achterban bleek ook het loyaalst op die thema’s: 87,4 procent van de SP-stemmers stemde bij het thema armoede op eigen partij, bij D66 was dat voor onderwijs 90 procent en bij de VVD voor veiligheid en GroenLinks voor klimaat en duurzaamheid 85 procent.

Inhoud

Belangrijkste inzicht is volgens Van Belkom dat meer dan 70 procent van de stemmers als voordeel van themastemmen ziet dat het meer om de inhoud gaat dan om de populariteit van de kandidaat. ‘Ze moesten zich meer op de inhoud oriënteren dan op hoe aansprekend de kandidaat is. Dat is ook mijn belangrijkste doel.’ Slechts 16 procent was het hier niet mee eens. Op de vraag of men ook in de toekomst op thema zou willen stemmen vulde een meerderheid (50,6 procent) ‘eens’ of ‘helemaal eens’ in. ‘En 20 procent stond hier neutraal in. Met dat resultaat was ik heel blij.’

Geslaagd

Het experiment is dan ook geslaagd, vindt Van Belkom. Uit eerder onderzoek van Motivaction naar draagvlak voor een kiesstelsel met themastemmen bleek dat vooral jongeren onder de 35 jaar hier positief over waren. ‘Maar dat zegt niets over de stemervaring. Nu hebben we ernaar gevraagd ná het stemmen. Dat maakt het voor mij geslaagd. Er is erkenning dat de inhoud zo meer naar boven komt.’ Ook de verschuivingen noemt Van Belkom interessant. ‘Je kunt zeggen dat het logisch is dat mensen partijen kiezen die zich sterk op een thema profileren, maar men stemt dus wel socialer als men op thema stemt.’

Duidelijker profileren

De uitkomst dat partijen zonder duidelijke identiteit het minder doen, is voor Van Belkom een teken dat zij zich duidelijker moeten profileren. ‘Dit jaar waren er 28 partijen verkiesbaar, maar er zijn echt geen 28 visies op een thema. Je kunt het als negatief zien, maar partijen kunnen zich op één ding profileren. Inhoud komt zo naar de voorgrond. Partijen hoeven niet geforceerd op alle thema’s een standpunt te formuleren. Die behoefte zie je in het huidige systeem terug, maar het systeem werkt het ook tegen.’ Of jongeren nu ook positiever zijn over themastemmen dan andere leeftijdsgroepen kan Van Belkom niet zeggen. ‘Ik ben geen data scientist. Als er een universiteit is die onderzoek wil doen op deze dataset, dan bied ik die bij deze aan.’

Gemeenten

Naast de uitkomst dat mensen in de toekomst willen stemmen per thema op een partij, is voor Van Belkom een belangrijke uitkomst dat gemeenten openstaan voor meer inspraak om burgers te betrekken en bezig zijn met bestuurlijke vernieuwing. ‘Nog voorzichtig, want in een paar wijken in Den Haag en digitaal in Breda, maar het kostte mij zeven jaar om dit op gemeenteniveau te kunnen uitvoeren, dus het is net zo belangrijk als dat burgers ervoor openstaan.’

Seizoenssport

Democratische vernieuwing is vooralsnog een seizoenssport, aldus Van Belkom, want hij richt zich voornamelijk op de verkiezingen. De volgende zijn de Provinciale Statenverkiezingen in maart 2023. ‘Ik hoor graag of zij ook willen experimenteren.’ Na de stemhulp per thema en experimenten met stemmen op thema wil hij straks ‘regeren op thema’ bekijken. ‘Wat is de invloed op de coalitievorming en op de raadsakkoorden? Dat heb ik nog niet op mijn netvlies.’ Den Haag is de meest reële plek om dit door te zetten, omdat de resultaten van het themastemmen zijn aangeboden aan de onderhandelaars. ‘De volgende stap is kijken of in raadsakkoorden op onderwerp een meerderheid wordt gevonden. Ik wil voortborduren op Den Haag. Vier jaar lijkt een lange tijd, maar het is relatief kort voor zulke dingen.’