‘Brabant dienen het hoogste’

Commissaris van de koning Wim van de Donk bestuurder van het jaar

‘Brabant is hip’, zei commissaris van de koning Wim van de Donk (54) begin deze maand in zijn nieuwjaarstoespraak. We hebben niet voor niets afgesproken in het hippe restaurant Raw013 in de Tilburgse Spoorzone. ‘In de Spoorzone laat Tilburg zijn smoel zien. Dit was ons verleden en dat is een prachtig fundament voor de toekomst’, zegt de stadsvernieuwingswebsite Spoorzone013.

Vindt ook Van de Donk, terwijl hij een La Trappe Dubbel van het vat aan zijn lippen zet. ‘Je zit hier in de verborgen stad van Tilburg. Op dit NS-terrein kwam geen Tilburger, ja alleen als je bij de NS werkte. Roosendaal heeft iets vergelijkbaars; Strijp S in Eindhoven hoeven we niet te noemen. Deze steden komen na de industriële kaalslag dubbel zo hard terug met innovatie en techniek. Dat staat ook wel model voor de gehele provincie.’

Een provincie waaraan Wim van de Donk (CDA) uit Veghel zijn hart heeft verpand. ‘Ik vind het elke dag nog een grote eer en een bijzondere opdracht om commissaris in Brabant te mogen zijn.’ Een provincie die ook echt iets betekent voor de Brabanders. ‘Als Guus Meeuwis Brabant zingt, dan staan mensen met de tranen in hun ogen’, zegt Van de Donk (‘En dan denk ik aan Brabant, want daar brandt nog licht’). ‘Toen ik de overstap maakte van de WRR naar de provincie, waren veel mensen verbaasd. Wat doet hij nou? Maar, Brabant dienen is toch het hoogste wat je in het leven kunt bereiken? Ik houd van de mensen hier, ik houd van het landschap. Ik zou dit ambt ook op geen enkele andere plek willen vervullen. Alleen hier kan ik aanvoelen hoe de mensen in elkaar zitten. Brabant verandert, maar ik verander mee.’

Een veranderende (export)provincie die de eerste harde klappen opving van de wereldwijde economische malaise, maar die nu ook weer eerder opveert. Wim van de Donk: ‘Ik weet wel hoe dat komt. We kennen elkaar, we vertrouwen elkaar en we steken onze ambities niet onder stoelen of banken. Zoals Rob van Gijzel dat zo mooi kon zeggen: er is hier altijd iets geweest van samen overleven. De enige grondstof in deze van oudsher arme provincie is onze verbeeldingskracht en verbindingskracht.

Over een paar weken is het weer carnaval. Een traditie van gekkigheid, maar ook van verbeelding en ontwikkeling.’ Carnaval en heemkunde behoren volgens Van de Donk tot de Brabantse kernwaarden. ‘Ik was vanmiddag op bezoek bij de 66 jaar oude carnavalsvereniging Puitenol in het West-Brabantse Oudenbosch. Hun thema dit jaar is ‘alles op zun kop’. Herman Pleij zei ooit: “Tijdens carnaval wordt de wereld even op zijn kop gezet, maar het komt nooit precies zo weer terug.” Alles verandert. Dat is de vernieuwende ziel van Brabant’.

Herindeling
Brabant is ook de provincie van 64 gemeenten – de meeste van Nederland. Met 64 burgemeesters. ‘Ik ken ze allemaal en zij kennen mij; de lijnen zijn kort.’ Wim van de Donk heeft al honderden sollicitanten over de vloer gehad. Ergens na de zomer maakt de opvolger van Ton Rombouts in Den Bosch zijn opwachting. Wat maakt een burgemeester succesvol? Commissaris Van de Donk:

‘Natuurlijk heb je de standaardcompetenties, zoals het maïzena-gehalte, het bindend vermogen, maar je moet ook altijd dóór de profielschets heen naar de gemeente kijken. Wie zijn de mensen, wat is er te doen, wat is de karakteristiek van de kernen of de stad? Als commissaris moet je oog hebben voor de verschillen die er ook in Brabant zijn. Het kan best zijn dat iemand wel in een gemeente past, maar niet in de andere. Het is altijd maatwerk.’ Maar het succes van de burgemeester wordt toch in de eerste plaats bepaald door het feit dat hij door de kroon is benoemd, vindt Van de Donk. ‘Hij is daardoor van en voor iedereen burgemeester.’

64 burgemeesters, van wie 21 in Zuidoost- Brabant. Oud-commissaris in Fryslân en nu burgemeester Jorritsma van Eindhoven vindt dat allemaal een beetje veel. In zijn nieuwjaarstoespraak zei hij: ‘We zien elkaar als bestuurders in dagelijks besturen, algemeen besturen, platforms, stuurgroepen, werkplaatsen, raadstafels, werkgroepen noem maar op. Filodeeg noem ik dat nu; allemaal laagjes over elkaar heen.’ Stroperigheid ten top. Hij pleit voor drie of vier gemeenten in Zuidoost-Brabant. Zo maak je geen vrienden in de regio, maar zei John Jorritsma bij Omroep Brabant: ‘Je moet lef tonen, ballen hebben en tegen de wind in durven lopen.’ Een typische Johnliner.

Hoewel hij het een ‘denkfout van de eerste orde’ vindt om de discussie over het ‘veerkrachtige bestuur in Brabant te versmallen tot de schaal van de gemeente’, vindt commissaris Van de Donk het goed dat Jorritsma een steen in de vijver heeft gegooid. ‘Anders gebeurt er nooit wat’.

De herindelingsdiscussie is weer actueel in Brabant. In de kranten en op websites staan volop artikelen en brieven met de meest uiteenlopende meningen. Wim van de Donk: ‘We hebben in Brabant allerlei typen gemeenten, maar uit onderzoek blijkt dat groter niet beter is dan kleiner. Daar is een wetenschapper in Groningen begin deze maand op gepromoveerd, maar dat weten we al jaren. Ik ben hoogleraar bestuurskunde geweest en ik ken die onderzoeken. Er is altijd discussie over dit onderwerp. Dat snap ik wel, omdat de mate waarin je het kleine of het grote waardeert, afhankelijk is van wat je belangrijk vindt. Als je de gemeente ziet als een club die zorgt voor de dagelijkse omgeving en voor persoonsgebonden taken, dan is een beetje nabijheid wel verstandig. Maar een kleine gemeente gaat niet over de economie. Als je dat belangrijk vindt, dan zou je naar een groter niveau kunnen gaan. Het zoeken naar de ideale schaal is het zoeken naar de Heilige Graal – die is er niet.’

Informele banden
Commissaris Van de Donk heeft geen ‘dogmatische voorkeur voor het grote of het kleine’. ‘Smaken verschillen en dat is helemaal niet erg. Boekel is een fantastische gemeente en heeft alles prima op orde. Met haar 10.000 inwoners niet groot, maar daar hoef je ook niet een speerpunt van de aeronautische industrie te vestigen. Ik vind het belangrijk dat mensen emotie voelen bij hun gemeente. Emoties zijn voor mij geen bestuurlijk taboe. Als je niets voelt, dan wordt het niks. Dat heb ik ook aan de nieuwe fusiegemeente Meijerijstad voorgelegd. Wat is belangrijk? Een fusie is meer dan wat formaliteiten. Besturen is meer dan ratio alleen; het draait ook om wat je erbij voelt. Dat hoort bij Brabant.’

Dat burgemeester Jorritsma zich druk maakt om het eindeloze beraad binnen de regio (Zuidoost-Brabant heeft veertig gemeenschappelijke regelingen), begrijpt commissaris Van de Donk op zich wel. ‘We hebben af en toe een hopeloos complex systeem. Maar je kunt complexe systemen niet simpel besturen. Daar kun je erg ongeduldig van worden, maar dat gaat je niet helpen. Je hebt ongetwijfeld projecten waarbij heel veel partijen alleen maar ouwehoeren. De Belgen noemen dat een praatbarak. De burgemeesters die de indruk hebben dat ze in zo’n praatbarak terecht zijn gekomen, moeten elkaar de vraag stellen: voegt dit overleg iets toe? Als die toegevoegde waarde er niet is, dan moet je er gauw mee ophouden. Zolang dat niet ten koste gaat van de informele en emotionele banden die Brabant zo sterk maken.’

Een bestuurder in Brabant moet niet alleen oog hebben voor emotie, hij moet zich ook blijven verwonderen. Wim van de Donk: ‘Je moet altijd onderzoekend blijven. Je mag niet in routine blijven hangen, zeker niet in deze tijd en zeker niet in deze provincie. En als je geen Sturm und Drang meer hebt, dan moet je gaan. Houd in deze verwarrende tijden een open blik. Ik verwonder mij graag. Kijk naar Trump. Ik heb voorspeld dat hij zou winnen. Ik heb met weddenschappen tien flessen wijn gewonnen. Ik vind het raar dat iedereen het zo vreemd vindt dat ik verwachtte dat Trump zou winnen. Ik probeer de wereld met een niet te groot a priori te bekijken.’

Vertrouwensman
Juist dan kun je ook goed de rol van ‘vertrouwensman’ vervullen, zegt Wim van de Donk. ‘Mensen verwachten wat van de commissaris van de koning. Iemand met Q-koorts die bij de rechter vastloopt of een ondernemer die zegt: “Commissaris wat ik nu toch allemaal meemaak. Komt u eens kijken of wilt u dat dossier eens inzien?” Dat doe ik ook. Kafka bestaat namelijk. Er zijn altijd duizend kanten aan een zaak en je krijgt natuurlijk ambtelijke adviezen, maar ik neig er toch altijd toe om te zeggen: “Eerst even goed luisteren naar wat iemand te zeggen heeft.” Het zijn namelijk bijna altijd serieuze mensen. Ik bel de burgemeester of ik ga ernaartoe. Hebben we dit nu echt bedoeld? Dat we na de vakantie verder kijken, maar dat een ondernemer dan wel drie maanden rente verder is? Kunnen we ons even inleven?’

Over dat inleven gesproken: bij zijn aantreden als commissaris kreeg Wim van de Donk een gouden advies van voormalig CDA Statenfractievoorzitter Jan Melis: communiceer met iedereen, ook als het niet nodig is, want dan kun je het ook als het écht nodig is. Van de Donk: ‘Elkaar leren kennen en weten wat mensen beweegt. Misschien ben ik daarom wel uitverkozen tot de beste bestuurder van het jaar. Ik ben zeer vereerd, maar was ook verwonderd. Ik voel mij gedragen in de provincie, maar ik had er totaal geen rekening mee gehouden. Je doet je werk grotendeels achter de schermen, maar dankzij de genade van de tijd en het carnaval zullen best veel Brabanders mij kennen. Ieder dorp heeft wel een carnavalsvereniging. Die mensen zijn ook actief in de sport, in de cultuur, in de heemkundekring. Zij personifiëren de veerkracht van Brabant.’

CV
Wim van de Donk werd op 17 mei 1962 geboren in Veghel. Hij studeerde bestuurskunde in Nijmegen. Van 1983 tot 1986 was Van de Donk studentonderzoeker bij de Universiteit Nijmegen en van 1986 tot 1990 onderzoeker bij de Katholieke Universiteit Brabant (KUB). Tussen 1990 en 1994 werkte Van de Donk bij het ministerie van Justitie. Van 1995 tot 1999 was hij universitair docent aan de KUB. Van de Donk promoveerde in 1997.

In 2000 werd hij er bijzonder hoogleraar en in 2002 gewoon hoogleraar. Tussen 2001 en 2003 was Van de Donk lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur. Hij werd in 2003 lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). In 2004 werd hij voorzitter van de WRR. Wim van de Donk is sinds 1 oktober 2009 commissaris in Noord-Brabant. In oktober 2015 werd hij herbenoemd. Van de Donk is lid van het CDA.