Amsterdam gaf synagoge duwtje in de rug

De gemeente Amsterdam heeft de Liberaal Joodse Gemeente (LJG) een handje geholpen om de bouw van haar nieuwe synagoge mogelijk te maken. De Westermoskee en een Pinkstergemeente gingen haar vooraf, zo blijkt uit een onderzoeksartikel in Binnenlands Bestuur. 

Toen de LJG eind jaren negentig besloot om haar oude synagoge tegenover de RAI te vervangen voor een nieuwe, kwam er bij deze Joodse gemeente een uitgebreid en ingewikkeld proces op gang. Het zoeken naar geschikte bouwgrond in de buurt was er een onderdeel van. Eerst moest de grond waarop de oude sjoel stond verkocht worden. Na verloop van tijd kwam mediamagnaat Joop van den Ende in beeld, die het terrein wilde kopen en ontwikkelen. Maar het Joodse bestuur had geen rekening gehouden met de eisen van de gemeente. ‘Omdat de gemeente Amsterdam graag grond verwierf, stelden ze dat gegadigden de grond alleen konden kopen om het in erfpacht terug te nemen. Van den Ende ging hiermee akkoord’, vertelt oud-voorzitter Stranders van de LJG Amsterdam.

Erfpachtconstructie
Met deze constructie hoopte Stranders de gemeente in de kaart te spelen om zo later makkelijker zaken te kunnen doen rond de nieuwbouw. ‘Van den Ende zou het terrein kopen voor 6,3 miljoen euro. Maar vanwege juridische spelregels moesten wij onze grond aan de gemeente verkopen, om vervolgens voor aankoop van nieuwe grond in aanmerking te kunnen komen. Omdat we met zowel met de gemeente als Van den Ende in zee wilden gaan, hebben toen gezamenlijk het bedrag van 6,3 miljoen euro betaald,’ aldus Stranders. Door deze verkoop kwam de bouw van de nieuwe sjoel dichterbij. De gemeente bood even verderop nieuwe grond, maar wegens een krap budget kon de LJG die niet kopen. Dus koos het bestuur voor een erfpachtconstructie aldaar. ‘Deze erfpacht hebben we voor 100 jaar kunnen afkopen voor 630.000 euro. De gemeente heeft ons daar een korting van 5% op gegeven’, vertelt de oud-voorzitter. Na de gronddeal moest het bestuur nog kosten maken voor beveiliging van het gebouw. Stranders: ‘De gemeente Amsterdam heeft toen ruim een ton toegekend voor beveiliging en inrichting van het terrein’.

Westermoskee
Niet alleen de LJG kreeg een duwtje in de rug, ook het bestuur van de Westermoskee – die momenteel gebouwd word – werd geholpen bij de ontwikkeling van haar gebedshuis. In 2005 kocht de gemeente de grond van de Turkse Nederlanders voor 6,13 miljoen euro, om er vervolgens 100.000 euro per jaar aan erfpacht voor terug te vragen. Met deze gronddeal verzamelde het moskeebestuur voldoende geld bijeen om de nieuwe moskee te kunnen realiseren. Critici spraken van ‘verkapte staatssteun’ en een schending van de scheiding tussen kerk en staat. Maar de gemeente Amsterdam zag het als een verkapte lening die de Turken op weg hielp. Dit was al in 1996 het geval geweest toen een Pinkstergemeente in het stadsdeel Zuidoost een dergelijke deal kreeg om haar kerk te kunnen bouwen.

Lees meer over de rol van gemeenten inzake godshuizenbouw in Binnenlands Bestuur. (inlog)