Lelystad en Helmond miskennen Hans Gruijters

Behalve zijn graf en een armetierige tekening in het stadhuis, herinnert niets in Lelystad aan zijn eerste burgemeester, Hans Gruijters. ‘Hij is vergeten’, zegt Klaas Tammes, auteur van een kostelijke biografie van de kleurrijke oud-minister en burgemeester.

Stelt u zich een minister voor die de bode whisky in een theekopje laat brengen en die voorleest van drie lege velletjes omdat de Kamervoorzitter hem heeft verboden uit zijn hoofd de Kamer toe te spreken. Een burgemeester ook die opstapt als raadsdiscussies hem te lang duren. ‘En dan zag je hem door de glazen ruit met zijn tasje gaan. Hij stiefelde gewoon weg en kwam niet meer terug. Ging hij een borreltje drinken of de krant lezen.’

Geklets
Voor ‘s lands raadsleden en wethouders die denken dat de burgemeester sinds mensenheugenis een ‘bruggenbouwer’ is die ‘de verbinding zoekt’: dergelijke woorden kwamen niet voor in het lexicon van burgemeester van Lelystad, Johannes Petrus Adrianus (Hans) Gruijters (1931-2005). Hij ging ook liever niet naar diamanten echtparen en aan geleuter in de raad had-ie geen boodschap. ‘Ik ben niet genegen al het geklets maar te aanvaarden als wijze taal’, aldus de burgemeester. Gruijters was medeoprichter van D’66, raadslid in Amsterdam, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening onder Den Uyl en van 1980 tot 1996 burgemeester van Lelystad. Lelystad was toebedeeld aan de PvdA, maar politiek leider Den Uyl zag het wel zitten met Gruijters. VVD-minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel, vriend van Gruijters, trouwens ook. Wiegel overlegde met de vertrouwenscommissie in Lelystad, maar ging daarna ‘zijn eigen gang’, aldus oud-burgemeester Klaas Tammes (71), auteur van de biografie ‘Een verdwaalde intellectueel. Hans Gruijters. Van kroegbaas tot eerste burgemeester van Lelystad’.

Balsturig
Gruijters zou volgens Tammes nu meteen uit het kabinet vliegen of door de gemeenteraad worden weggestuurd. Doodleuk tijdens het kabinetsberaad de krant gaan zitten lezen. Zoals Gruijters met de gemeenteraad omging. Dan zei-ie: “Dit is een agenda waar denk ik niemand iets over te melden heeft, dus we kunnen met vijf minuten klaar zijn.” Tja, dan hield je als raadslid wel je mond, want hij zette je in de hoek waar je bij zat’, zegt de oud-burgemeester van Lienden en Buren. Liefhebbers van theater beleefden intussen wel gouden tijden in Lelystad. De publieke tribune zat altijd vol.

Hans Gruijters was balsturig, bij tijd en wijle ontzettend bot, maar Lelystad heeft volgens Tammes veel aan hem te danken. ‘Gruijters had een enorm hart voor de stad en hij zette zich enorm in, maar klopte zichzelf niet op de borst, vertelde oud-wethouder Truida Jonkman. Gruijters heeft ook nooit gewerkt aan zijn PR. Hij was solist in een groep. Hij dwaalde tussen zijn ambitie, zijn eigenzinnigheid en zijn huiselijke omstandigheden.’

Losse moraal
Het huwelijksleven van de Gruijters’ ging niet over rozen. Hij had wat te stellen met zijn drankverslaafde vrouw Jenny. Gruijters was zeker ‘een man van het geheven glas’, maar Jenny’s verslaving drukte flink op hem, en op hun zoon Theo. ‘Gruijters verwachtte in 1979 commissaris van de koningin in Utrecht te worden, maar dat gebeurde niet. Ik heb begrepen dat Jenny’s drankverslaving daarbij een rol heeft gespeeld’, zegt Tammes. ‘Hij was dol op Jenny en voor haar was hij de echtgenoot die ondanks alles altijd bij haar bleef. Ook al bevorderde dat zijn carrière niet.’ De opvallend knappe Jenny voelde zich volgens Tammes als een vis in het water in de losse moraal van de jaren ’60 en ’70. Zo speelde ze mee in een filmpje van Frans Weisz waarin ze naakt op bed ligt terwijl de glazenwasser voor het raam staat. De biograaf beschrijft een bezoekje van de echtgenotes van de ministers uit het kabinet-Den Uyl aan een marineschip. Tammes: ‘Daar dook Jenny met een matroos de koffer in en dat was voor iedereen hoorbaar. Ze waren bang dat het zou uitlekken, maar er gebeurde niets. Een bijzondere tijd, natuurlijk.’ Jenny overleed in 2011.

Achterafsteegje
Zo kleurrijk en zo uniek, en zó vergeten in Lelystad. Zoals zijn geboortestad Helmond hem trouwens ook is vergeten. Tammes: ‘Helmond heeft in een achterafsteegje een eregalerij van beroemde Helmonders. Helemaal achteraan hangt Gruijters in een lijst die hij moet delen met een ander. Terwijl híj ervoor heeft gezorgd dat Helmond een groeistad werd. Dat had een andere minister nooit gedaan.’ In Lelystad is het niet anders. Geen straat of plein draagt zijn naam. In het trappenhuis van het stadhuis hangt alleen een armetierig zwart-wit portret. Die van zijn opvolgers zijn kleurrijk, dat van de eerste burgemeester van de stad is een krijttekening. ‘Het is een voorstudie. De gemeente had niet de behoefte om een afgewerkt portret te kopen. Het komt benepen over, maar het is ook wel weer symbolisch’, vindt biograaf Tammes.

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 4 van deze week (inlog)

*‘Een verdwaalde intellectueel. Hans Gruijters. Van kroegbaas tot eerste burgemeester van Lelystad’ van Klaas Tammes verschijnt op 28 februari bij uitgeverij Prometheus.