‘Accepteer dat niet iedereen wil meedoen’

Tijd, onzekerheid en praktische overwegingen zijn de belangrijkste obstakels voor inwoners om een bijdrage te leveren aan hun gemeente. Bestuurders erkennen dat inwoners te weinig tijd hebben, maar denken ten onrechte dat het inwoners te veel moeite zou kosten.

Bestuurders overschatten inwoner

Dat blijkt uit het onderzoek ‘Betrokken bewoner, betrokken bestuurder’ rond de verkiezing van de Beste Bestuurder 2023, uitgevoerd door Necker. Zes op de tien inwoners geven aan dat ze (zeker) wel zelf een bijdrage zouden willen leveren aan de gemeente. En dan het liefst op een laagdrempelige manier, zoals informatie ontvangen over plannen van de gemeente en hier hun mening over geven. Een derde zou ook actief met de gemeente samen aan plannen willen werken. Bestuurders en volksvertegenwoordigers overschatten de inwoners op dit punt. Zij verwachten dat acht op de tien inwoners (zeker) wel willen bijdragen.

Te weinig tijd

Inwoners zien als grootste obstakels om bij te dragen: te weinig tijd, ‘er niet genoeg verstand van hebben’ en dat ‘anderen het beter kunnen’. Bestuurders erkennen dat inwoners te weinig tijd hebben, maar verwachten ook dat het hen ‘teveel moeite kost’. Ook denken ze veel sterker dan inwoners dat ze niet meedoen, omdat ze zich ‘niet serieus genomen voelen’. Veel minder denken zij dat inwoners denken dat anderen het beter kunnen of dat ze er niet genoeg verstand van zouden hebben.

Democratische innovaties

Alhoewel zij er niet altijd ervaring mee hebben, zijn bestuurders, volksvertegenwoordigers en inwoners het erover eens dat nieuwe manieren van democratie om inwoners te betrekken vaker moeten worden ingezet. Inwoners geven er de voorkeur aan ‘zo lokaal mogelijk’ mee te denken. Hun voorkeur ligt bij hun eigen buurt of hun eigen straat gevolgd door hun eigen dorp of stad en hun eigen wijk. Nog geen derde geeft aan graag mee te denken over de hele gemeente.

Wonen, milieu, veiligheid

Bestuurders en volksvertegenwoordigers willen inwoners juist vooral betrekken bij de gehele gemeente, provincie of waterschap. Bij hen is inwoners betrekken bij hun eigen straat weer wat minder populair. Het zou dan vooral over de onderwerpen wonen en bouwen (1), milieu en duurzaamheid (2) en veiligheid (3) moeten gaan. Dat zijn overigens ook de onderwerpen waarover inwoners aangeven bij voorkeur te willen worden betrokken.

Vooraf én achteraf

Op de eerste plek om inwoners te betrekken staat dat inwoners over het gehele traject moeten worden betrokken. Belangrijk is hierbij dat het niet alleen gaat om informatievoorziening, maar dat inwoners écht kunnen meedenken en op tijd worden aangehaakt. Inwoners moeten al kunnen meedenken voordat een plan gemaakt wordt, en moeten achteraf ook worden betrokken bij de uitvoering.

Meer besef van toegankelijkheid

‘Bestuurders overschatten en onderschatten inwoners’, concludeert Necker-onderzoeker Sabine van Zuydam. ‘Inwoners staat niet onwelwillend tegenover een bijdrage leveren, maar vinden het systeem vooral ontoegankelijk. Bestuurders zijn insiders van het systeem, maar de drempels zijn hoger dan ze denken.’ Zij zouden meer besef moeten hebben van die toegankelijkheid bij het kiezen van het type instrument dat ze willen inzetten voor inwoners. ‘Het gaat dan meer om stemmingendemocratie, zoals peilingen en referenda, dan overlegdemocratie, afhankelijk van het doel’, ziet Van Zuydam. ‘Op het moment dat het de inwoner uitkomt, het liefst vanaf de bank.’

Doe gewoon je werk

Bestuurders moeten vooral besturen waarvoor ze het mandaat hebben gekregen: voor hun partij en programma. ‘Vanuit het inwonersperspectief gezien betekent dat: doe gewoon je werk. Maar we willen wel meekijken.’ Van Zuydam noemt het verschil in de manier waarop inwoners willen bijdragen ten opzichte van de beelden die bestuurders daarvan hebben ‘misschien voorspelbaar, maar toch opvallend’. ‘Hoe dichterbij inwoners invloed kunnen uitoefenen en hoe laagdrempeliger dat kan, des te meer voelen zij zich betrokken. En dat is prima. Als je op een hoger schaalniveau acteert en een intensievere betrokkenheid vraagt, accepteer dan ook dat niet iedereen wil meedoen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 3 van deze week.