Beste Bestuurder 2010: Lodewijk Asscher

Besturen was in 2010 niet eenvoudig. De dreiging van forse bezuinigingen en reorganisaties werd het hele jaar gevoeld. Bovendien waren er ook nog eens twee belangrijke verkiezingen, een periode waarin campagnevoeren en collegevorming de aandacht opslorpen die in normale tijden uitgaat naar besturen.

In maart waren er de raadsverkiezingen, waar lokale politici opnieuw het vertrouwen moesten zien te verwerven. De strijd om de gunst van de kiezer werd gecompliceerd door de val, kort voor de raadsverkiezingen, van het kabinet-Balkenende-Bos. De forse nederlaag - die zich na de enorme winst bij de raadsverkiezingen van 2006 - al maanden aftekende voor de PvdA viel daardoor toch nog een beetje mee. CDA-wethouders kregen onverwacht de rekening van het Haagse gedoe gepresenteerd en incasseerden een verlies waar niet op was gerekend.

Bezuinigen

De kabinetscrisis en de vervroegde Kamerverkiezingen in juni hadden hun weerslag op het dagelijkse politieke leven. Terwijl in het versplinterde lokale politieke landschap na de raadsverkiezingeen bestuurders colleges probeerden te vormen, werd de dreiging en de noodzaak van forse bezuinigingen steeds groter.

Zeker voor lokale bestuurders stond 2010 in het teken van de vraag hoeveel moeten we nu al gaan bezuinigen? Tegelijkertijd was er de zorg over het voorbestaan. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kwam evenals een werkgroep van Haagse topambtenaren met vergaande voorstellen om het aantal gemeenten terug te schroeven.

Politieke partijen kondigden forse bestuurlijke ingrepen aan, zoals het opheffen van waterschappen. Uiteindelijk bleek in de herfst, toen CDA, VVD en gedoger PVV hun regeerakkoord presenteerden, dat er van alle aangekondigde grootscheepse verbouwingen van het Huis van Thorbecke niet veel overblijft.

Het aantal bestuurders en volksvertegenwoordigers moet minder. Deelgemeenten moeten verdwijnen, evenals de stadsregio’s. De lobby van de bestuurders van kleine gemeenten, waterschappen en provincies, die een jaar geleden nog vreesden voor hun toekomst, bleek uiteindelijk weerklank te vinden bij het nieuwe kabinet. Tegen deze achtergrond was het voor bestuurders niet eenvoudig om spraakmakend, opvallend, innovatief en gedurfd op te treden.

Een coalitieakkoord is vooral een resultaat van een gezamenlijke inspanning, en meestal niet van een individuele bestuurder. Bezuinigingen voorkomen of op een slimme wijze invullen is geen exclusief domein van de wethouder van Financiën. Moedig problemen oplossen, bijvoorbeeld op het terrein van veiligheid, is meer dan daadkracht tonen en soms zelfs niet gemakkelijk als de nieuwe minister van Veiligheid Ivo Opstelten wel eens eventjes vertelt hoe het eigenlijk moet.

Innovatief en gedurfd op nieuwe uitdagingen anticiperen, zoals op de krimp van de bevolking of de stokkende grondexploitatie, valt in verkiezingsjaren minder op. De redactie van Binnenlands Bestuur presenteert daarom een elftal van bestuurders die in het bijna afgeronde verkiezingsjaar 2010 op een of andere wijze toch spraakmakend, gedurfd, vernieuwend en opvallend zijn opgetreden. Tot de beste kozen we de Amsterdamse wethouder Lodewijk Asscher.

Zijn communicatieve stijl van besturen en de gedurfde wijze waarop Asscher invulling geeft aan zijn onderwijsportefeuille gaven de doorslag. Asscher, die in de vorige raadsperiode ook al een succesvol wethouder van Financiën was, geldt als een van de grote, nieuwe talenten in de PvdA. Verrassende nummer twee is Peter Glas, watergraaf van waterschap De Dommel en voorzitter van de Unie van Waterschappen, die als een echte klassieke bestuurder - veel achter de schermen - vorm gaf aan de succesvolle strijd om het lijfsbehoud van de waterschappen.

De top-3 wordt gecompleteerd door de Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel die op zijn typische wijze de strijd heeft aangebonden met lastige maatschappelijke dilemma’s als het huisvesten van pedofielen en de verstrekkende overlast van de drugshandel.

Dat politiek Den Haag pas wakker werd geschud toen Van Gijzel de trom roerde over de enorme problemen die de drugshandel veroorzaakt in Brabant en Limburg, is een schrale troost voor bedreigde bestuurders als de Helmondse burgemeester Fons Jacobs, zijn Weerter collega Jacq. Niederer en het Nederweertse raadslid Hubert Mackus die geconfronteerd werden met de negatieve kanten van de drugsoverlast.

Verantwoording

De Beste Bestuurder van het jaar is een keuze van de redactie van Binnenlands Bestuur. Voor de uitverkiezing konden lezers ook bestuurders nomineren. Bij het maken van die keuze heeft de redactie gekeken naar criteria als innovatief, spraakmakend, antibureaucratisch, gedurfd en moedig. De redactie dankt lezers voor de vele ingezonden nominaties. Vorig jaar koos Binnenlands Bestuur voor de eerste keer de Beste Bestuurder van het jaar. Dat werd in 2009 de Leeuwardense wethouder Marco Florijn.

1: Lodewijk Asscher

Lodewijk Asscher, de Amsterdamse wethouder financiën, jeugdzaken en educatie is de beste bestuurder van 2010. Asscher dankt die uitverkiezing aan zijn open wijze van communiceren in combinatie met de uitgesproken wijze waarop hij de strijd heeft aangevat om het onderwijs in de hoofdstad beter te maken.

De 36-jarige Asscher is voor het grote publiek bekend als de verrassende interim-burgemeester die in 2010 plotseling de ambtsketting mocht dragen nadat Job Cohen het burgemeesterschap van de hoofdstad verruilde voor het leiderschap van de PvdA als opvolger van Wouter Bos. Zijn tijdelijke benoeming was omstreden bij D66 in Amsterdam, maar berokkende Asscher zelf geen schade. D66 daarentegen belandde in een crisis en bleef buiten het stadsbestuur.

Minder opvallend dan zijn communicatieve bestuursstijl maar minstens zo spraakmakend is de wijze waarop Asscher - die in de vorige raadsperiode een spraakmakend wethouder van fi nanciën was - zich inzet voor de kwaliteit van het onderwijs in Amsterdam. De PvdA-wethouder weigert zich neer te leggen bij zijn beperkte officiële taak: beheerder van de schoolgebouwen.

Asscher zit slechte scholen achter de broek en heeft zelf een kwaliteitsnorm ingesteld: scholen in Amsterdam moeten een bepaalde cito-score halen anders komt Asscher een ernstig gesprek voeren. Scholen die spijbelen - een van de belangrijkste oorzaken voor vroegtijdig schoolverlaten - niet melden, kunnen er op rekenen dat Asscher hen hard aanpakt.

2: Peter Glas

Peter Glas is de verrassende nummer 2 en dankt die uitverkiezing aan een succesvol klassiek bestuurlijk optreden - een slimme en effectieve lobby - in combinatie met een modernisering in eigen huis. Met een tomeloze inzet, een overtuigend verhaal en door zijn wijze van communiceren - open, goed benaderbaar, helder en begrijpelijk - heeft Glas ervoor gezorgd dat de waterschappen nog steeds in leven zijn.

De 54-jarige Glas, watergraaf van het waterschap De Dommel, werd ruim een jaar geleden tevens voorzitter van de Unie van Waterschappen. Het waterschap, de oudste Nederlandse bestuursvorm, dreigde toen ten onder te gaan. Politieke partijen en ambtelijke deskundigen dreigden het waterschap als relikwie uit vergane tijden op de vuilnisbelt van de geschiedenis te dumpen.

Onder leiding van Glas is 2010 het jaar van de terugkeer van het waterschap geworden. De actie ‘Storm’, opgezet door de waterschappen om eigen nut en noodzaak te bewijzen, haalde het regeerakkoord. Het nieuwe kabinet wil niets weten van het opheffen van de waterschappen. Het waterschap als vierde bestuurslaag is er nog steeds, alive and kicking. De kersverse Unie-voorzitter wist ondanks de bezuinigingen de waterschappen op één lijn en de gelederen gesloten te houden.

Glas moderniseerde het landelijk bureau en zorgde als bindend voorzitter voor een verbetering van de interne communicatie en inhoudelijke discussie met taskforces, werkgroepen, maandelijkse klankbordgroepen en elektronische nieuwsbrieven. Glas bleef bij dat alles tijd maken voor de door hem ingestelde traditie: wandelen met een medewerker langs een van de waterlopen.

3: Rob van Gijzel

Rob van Gijzel was in 2010 een spraakmakende burgemeester van Eindhoven. De 56-jarige Van Gijzel zwengelt graag en veelvuldig het debat aan. Het Eindhovense oud-PvdAKamerlid kiest geen veilige onderwerpen. Controversieel was de wijze waarop Van Gijzel de discussie begon en voerde over het huisvesten van een door de bevolking bedreigde pedoseksueel.

Van Gijzel stelde de schijnwerpers op de vanzelfsprekende rol van de gemeente in dergelijke kwesties ter discussie. De Eindhovense burgemeester die probeert de vijfde stad van het land in beeld te krijgen bij de Haagse beleidsmakers - met name vanwege de betekenis van de technologische innovatieve projecten als Brainport - was daarin uiteindelijk succesvol op een terrein waar hij dat liever niet was.

Na een aantal ernstige geweldsincidenten in het criminele drugscircuit - en het verplicht onderduiken van de bedreigde collega in Helmond - was er volop aandacht voor de zorgen van Van Gijzel, die ineens burgemeester was in oorlogsgebied. De oogst: geen extra agenten, maar wel een bestuurlijke Taskforce en de toezegging dat VVD-minister van Veiligheid Ivo Opstelten vindt dat er snel een einde moet komen aan de drugsoverlast in Eindhoven en omgeving.

Met een dergelijke belofte van een kabinet dat daadkracht hoog in het vaandel heeft staan en veiligheid als topprioriteit heeft bestempeld, kun je als burgemeester - ook achter de schermen - verder.

4: Berry Link

Integriteit was het sleutelwoord dat Berry Link een plek in de top van de Beste Bestuurders opleverde. De 45-jarige CDA-burgemeester van het Limburgse Schinnen voerde een felle strijd in zijn gemeente om een eind te maken aan de ons-kent-onscultuur. Het leverde de Limburgse Regionale Werkgroep Integriteit via de nominaties van Schinnen en Sittard-Geleen dit jaar de Philip Brouwer Integriteitsprijs op. Link spaarde zijn partijgenoten niet.

Een CDA-wethouder en de lokale CDA-lijsttrekker werden stevig en openlijk door hem aangesproken op mogelijke integriteitsschendingen in twee afzonderlijke kwesties: het uitblijven van handhavend optreden en mogelijke belangenverstrengeling bij de bouw van een woonwijk.

De toorn van Link strekte zich ook uit tot collega-CDA-burgemeester Manon Pelzer van Eijsden, tevens vice-voorzitter van CDA Limburg, die als door Schinnen ingehuurde ondernemer in het verleden ‘dubbele petten’ zou hebben gedragen. Links mislukte solo-actie om - met een té persoonlijke toespraak - in het VNG-bestuur gekozen te worden een te verwaarlozen minpuntje.

5: André Baars

De Achterhoek timmert aan de weg. Haalde burgemeester Herman Kaiser (Doetinchem) vorig jaar de tweede plaats in de uitverkiezing van Beste Bestuurder, dit jaar staat CDA-wethouder André Baars uit Bronckhorst in de top-5.

De 49-jarige Baars staat symbool voor al die bestuurders die de krimpproblematiek met durf en vernieuwing te lijf gaan, zoals de collega-wethouders in de Achterhoek maar ook voor zo iemand als wethouder Jacob Bruintjes uit het Drentse Borger-Odoorn, die ook genomineerd was maar het beste elftal niet haalde. Baars doet dat wel dankzij de gedurfde beslissing - samen met zes andere wethouders in de Achterhoek - om de helft van de bouwplannen te schrappen. Ondanks de druk van de bevolking hield Baars de rug recht.

Er zijn inwoners die een half jaar voor dit besluit een boerderij in het buitengebied kochtten om er een woning te gaan bouwen volgens de ruimte-voor-ruimte-regeling. Dat kan nu niet meer. De helft van de bouwplannen schrappen is gedurfd omdat er nog geen sprake is van krimp van de bevolking. Dat probleem ligt pas in de toekomst.

6: Mark Verheijen

Mark Verheijen is een succesvolle wethouder in ‘Wilderstown’ Venlo. De 34-jarige Verheijen werd in oktober - na het toetreden tot het kabinet-Rutte-Verhagen van VVDpartijvoorzitter vo Opstelten - waarnemend partijvoorzitter. In de luwte van Rutte en Opstelten kan Verheijen zich in deze verantwoordelijke positie verder ontwikkelen als belangrijk liberaal talent.

De verkiezingswinst van Verheijen als liberale lijsttrekker bij de vervroegde raadsverkiezingen in Venlo geldt als de voorbode van het electorale succes van de VVD bij de Kamerverkiezingen van 2010. Verheijen formeerde een klein college met CDA en PvdA en slechts vier wethouders. Daarmee liet hij zien dat grote gemeentebesturen niet altijd beautiful zijn.

Verheijen, verantwoordelijk voor economische zaken en de Floriade in Venlo in 2012, heeft doorzettingsvermogen, is helder in zijn communicatie, niet wollig en weet goed met mensen om te gaan. Het talent van Verheijen werd in 2005 voor het eerst opgemerkt toen hij door de VNG gekozen werd tot raadslid van het jaar.

7: Marijke van Hees

Marijke van Hees, wethouder van economische zaken in Enschede, staat symbool voor de nieuwe bestuurscultuur in Enschede. De oude mannenbestuurscultuur is verdwenen. Van Hees is de juiste vrouw op de juiste plek.

Zij dankt haar nominatie en uitverkiezing voor de wijze waarop zij haar werk en onderwerpen serieus neemt, bestuurlijk en inhoudelijk zeer goed op de hoogte is. Van Hees weet waar de verdwenen puzzelstukjes te vinden zijn en laat ze daarna op de juiste plaats vallen, onder meer door haar goede contact met burgers en ambtenaren.

De 49-jarige Van Hees moest 10 jaar geleden aftreden als landelijk partijvoorzitter van de PvdA, na een beschuldiging van dubieus declaratiegedrag. De daarna in de bestuurlijke anonimiteit verdwenen Van Hees - ze was griffier bij de provincie Noord-Brabant - werd na haar vertrek van die beschuldiging vrijgesproken.

Door haar wethouderschap staat Van Hees weer in de schijnwerpers. In Enschede bewijst Van Hees dat ze met haar optreden ondanks de vervelende bezuinigingen waardering weet te oogsten voor het gemeentelijk beleid.

8: Peter Drenth

Succes heeft vele vaders en de Doetinchemse wethouder Peter Drenth (CDA) is daarvan een voorbeeld. Hij zorgde er als wethouder van ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, sport en verkeer van Doetinchem, er mede, met zes collega-wethouders voor dat de Regio Achterhoek drastisch het mes zette in woningbouwplannen.

Niet vanwege de crisis, maar vanwege de bevolkingskrimp. Zijn Bronckhorstse collega deed dat in de ogen van Binnenlands Bestuur uiteindelijk wat beter en gedurfder en zag dat met een hogere positie beloond dan Drenth. Desalniettemin was het optreden van de 42-jarige Drenth gedurfd. Het aantal te bouwen woningen verminderen van 14 duizend naar 5.900, dat is op een dergelijke schaal nergens anders in Nederland gebeurd.

En daar als wethouder van de centrumgemeente Doetinchem je nek voor uitsteken in het overleg met de buurgemeenten, is dus beloond met een plaats in de top-11. Het bewijst dat de samenwerking tussen stad en platteland in de Achterhoek succesvol is, met dank aan betrokken buitenstaanders zoals oud-Groninger Drenth en de Doetinchemse burgemeester Kaiser.

9: Co Verdaas

Co Verdaas, gedeputeerde in Gelderland, durft regie te voeren om een aantal belangrijke projecten als de realisering van een groot stadspark tussen Waal en Rijn, park Lingezegen, en het ruimte geven aan de Waal vorm te geven, het project Waalweelde.

In zijn bestuurlijke functie geeft het voormalige PvdA-Kamerlid gemeenten ook de zetjes richting samenwerking op het gebied van het terugdringen van bouwplannen in plaats van het ieder voor zich. De 44-jarige Verdaas geeft met zijn optreden aan dat provinciale bestuurders er wel degelijk toe kunnen doen, mits zij zich bewust zijn van hun taak en positie in de wirwar van bestuurlijke gremia.

Verdaas is als gedeputeerde verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening, arbeidsmarktbeleid, ontgrondingen, luchtvaartzaken en buitenlandse betrekkingen en weet als zanger/gitarist in een rock ’n rollband als geen ander hoe belangrijk het is dat iedereen zijn eigen rol goed vervult.

10: Sander Dekker

Sander Dekker, VVD-wethouder van Financiën van Den Haag, was op volhardende, vlotte wijze de grote animator van het verzet tegen de VNG-top om de contributie te verlagen. De 35-jarige Dekker liet zich niet verleiden tot slappe compromissen in de VNG-achterkamertjes maar wist grote én kleine gemeenten achter zich te krijgen en dwong daarmee de VNG-top de contributie van de gemeenten tóch te verlagen.

Wethouders in Nederland konden dankzij Dekker thuis in de eigen gemeente uitleggen dat ook de VNG, net als ieder andere organisatie en burgers in deze tijden van crisis, bezuinigt. Dekker gebruikte daarvoor zelf op slimme wijze het voorbeeld dat hij ook de mensen in de Schilderswijk moet kunnen uitleggen dat een lokaal bestuurder niet met twee maten kan meten.

Dekker stond net als vele wethouders van Financiën voor de lastige taak om te bezuinigen; hij viel op door de open en gedurfde wijze waarop hij een forse bezuiniging van de gemeentelijke begroting - duizend ambtenaren er uit - als onontkoombaar en noodzakelijk in gang heeft weten te zetten.

11: Jan Hamming

Door zijn persoonlijk optreden - dat doet denken aan de voormalige Amsterdamse PvdA-wethouder Jan Schaefer - flikte Jan Hamming, PvdA-wethouder in Tilburg , een ongekend kunststukje. Overal kreeg de PvdA enorme electorale klappen, maar de 44-jarige Hamming hield de PvdA in Tilburg met een energiek en authentiek optreden - waarin hij als bestuurder oog en oor had voor de problemen van de inwoners van de stad - in het zadel.

Hamming bleef wonderlijk genoeg overeind, ook al is hij al 11 jaar wethouder, ook al werd ook de PvdA in Tilburg regentesk gedrag verweten, met name als gevolg van de crisis rondom het gedwongen vertrek van (PvdA)burgemeester Ruud Vreeman. De PvdA - met Hamming - was daarnaast volop betrokken bij alle bestuurlijke ellende met het te dure Midi-theater en de omstreden, uiteindelijk afgeblazen Shopping Mall.

Dat de Tilburgse wethouder tevergeefs een poging deed om leider van de PvdA-senaatsfractie in de Eerste Kamer te worden, toonde vooral aan dat het talent van Hamming buiten Tilburg nog niet wereldberoemd is.