Overheid: blijf nieuwsgierig naar afwijkende meningen

Twintig procent van de Nederlanders had tijdens de coronapandemie sceptische ideeën over de aanpak van de pandemie, zo blijkt uit een nieuw onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat vandaag is verschenen. Mensen toonden wantrouwen tegenover de informatie van de overheid en twijfelden aan de intenties en gevolgen van de coronamaatregelen.

Begrijpelijke vragen en zorgen

Het SCP ontdekte dat dit wantrouwen niet plotseling ontstond, maar voortkwam uit gevoelens van uitsluiting door de overheid, de media en de maatschappij, wat hun scepticisme versterkte. Het SCP adviseert de overheid daarom om nieuwsgierig te zijn naar de argumenten van mensen met sterk afwijkende meningen, omdat hier vaak begrijpelijke vragen en zorgen achter schuilgaan.

Rol van online media

Gedurende de coronacrisis werden verschillende maatregelen door de regering ingevoerd om het virus te bestrijden, waaronder mondkapjes, testen voor toegang en lockdowns. Bij een deel van de Nederlandse bevolking ontstond echter scepsis over de informatie die de overheid over corona en de maatregelen verstrekte, evenals over de intenties achter het beleid. Met de publicatie van het rapport ‘Sceptische visies in het coronadebat’ wil het SCP meer inzicht bieden in de aard van deze scepsis: hoe wijdverspreid het is, hoe het is ontstaan, welke rol (online) media speelden en hoe mensen met sceptische opvattingen de pandemie hebben ervaren.

Twintig procent coronasceptisch

De onderzoekers van het SCP hebben een enquête gehouden onder meer dan 2800 mensen, de berichtgeving op sociale media en vier grote dagbladen geanalyseerd, en gesprekken gevoerd met mensen die sceptisch waren over de overheid gedurende de coronacrisis. Uit de enquête van het SCP blijkt dat ongeveer twintig procent van de Nederlanders op drie of meer van de negen gestelde vragen een coronasceptisch antwoord heeft gegeven.

Psychisch niet anders

De scepsis had onder andere betrekking op de effectiviteit van vaccinaties, de rechtvaardiging van de coronamaatregelen en wie er verantwoordelijk is voor het coronabeleid. Het onderzoek toont aan dat mensen met sceptische opvattingen over corona geen verschillen vertonen in hun psychische gezondheid, mediagebruik of ervaringen met Covid-19 in vergelijking met mensen zonder sceptische opvattingen. Het is een diverse groep met uiteenlopende opvattingen, maar ze hebben gemeen dat ze weinig vertrouwen hebben in de overheid.

Niet van heersende norm afwijken

Uit diepte-interviews met sceptische mensen blijkt dat hun scepsis zich niet van de ene op de andere dag heeft ontwikkeld. Het heeft zich gedurende een langere periode gevormd en interacties met de overheid en de maatschappij hebben daarbij een versterkende rol gespeeld. Ze hebben negatieve ervaringen gehad, zoals de inzet van politie tijdens coronademonstraties, het verwijderen van berichten op sociale media, de manier waarop ze in de media werden gepresenteerd en conflicten in hun sociale omgeving. Deze ervaringen hebben hen doen geloven dat er geen ruimte was om af te wijken van de heersende norm.

Vertrouwen herstellen

Het SCP adviseert op basis van de onderzoeksresultaten om mensen met afwijkende opvattingen niet buiten te sluiten, maar juist nieuwsgierig naar hen te zijn. Het is belangrijk om te begrijpen hoe mensen tot hun opvattingen komen en welke zorgen hieraan ten grondslag liggen. Daarnaast is het voor de democratie van belang dat kritische burgers niet volledig het vertrouwen in de overheid verliezen. Het SCP benadrukt dan ook dat de overheid haar best moet doen om de relatie met sceptische burgers te verbeteren en het vertrouwen in het democratische proces te herstellen.

Om de neerwaartse spiraal te doorbreken, is het van belang om nieuwsgierig te zijn naar mensen met een afwijkende mening, vooral bij onderwerpen waarbij de overheid beslissingen neemt waarover mensen twijfelen aan de informatie en intenties van de overheid. De inzichten uit het SCP-onderzoek kunnen daarom ook relevant zijn voor andere thema's, zoals maatregelen met betrekking tot klimaatverandering en stikstofbeleid.