Tikje minder trendsettend

De gemeente Hollands Kroon liep de afgelopen jaren voorop met innovatieve projecten. Tot afgelopen najaar een bestuurlijke crisis uitbrak en de gangmakers moesten vertrekken. Wat is er in de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen nog over van de vernieuwingsdrift?

Analyse verkiezingsprogramma’s Hollands Kroon

De meeste verkiezingsprogramma’s zijn al klaar als er afgelopen najaar in Hollands Kroon een grote bestuurlijke crisis uitbreekt. Meerdere wethouders en topambtenaren verlaten – al dan niet gedwongen – de ambitieuze gemeente in de kop van Noord-Holland. Directe aanleiding is de zo’n 2,3 miljoen euro duurder uitgevallen verbouwing van twee gemeentekantoren.

Een van de opgestapte wethouders, Theo Meskers (VVD), zegt bij zijn aftreden dat hij niet goed geïnformeerd is door zijn ambtenaren. Die ambtenaren hebben bij Hollands Kroon sinds een paar jaar veel vrijheid en verantwoordelijkheid. Onder de driekoppige directie is in theorie iedere medewerker gelijk en de functie van manager bestaat niet meer. Vrijwel alle medewerkers van de gemeente werken in een van de ruim dertig ‘zelfsturende teams’. Het tijdschrijven en de verlofregistratie bestaan niet meer. Medewerkers mogen zo lang op vakantie als ze willen, als ze er maar voor zorgen dat het werk gedaan wordt.

Ook op andere terreinen wil Hollands Kroon voorop lopen: paspoorten worden aan huis bezorgd, ouders kunnen vanuit huis geboorteaangifte doen en uit de APV is tweederde van de verbodsbepalingen geschrapt. Zo is wildplassen niet meer verboden in de gemeente. Meerdere raadsleden, vooral van oppositiepartijen, zien in de bestuurlijke crisis het bewijs dat Hollands Kroon te veel en te snel heeft willen veranderen. Jan Eichhorn (GroenLinks) trekt in Binnenlands Bestuur de conclusie dat Hollands Kroon zich heeft ‘vertild’ aan de hoge ambities. ‘Het ging de afgelopen jaren bij Hollands Kroon vooral om de eerste te zijn, maar het is uitgelopen op een grote mislukking.’ Hoe moet het verder na de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart? Een analyse van de verkiezingsprogramma’s aan de hand van drie vragen.

Moet Hollands Kroon door op de gekozen koers?
Veel partijen prijzen de gemeentelijke innovaties, zoals het aan huis bezorgen van paspoorten. Tegelijkertijd vinden ze dat er de afgelopen jaren wel erg veel is veranderd in Hollands Kroon. ‘De gemeentelijke organisatie heeft de afgelopen jaren een ingrijpende transformatie ondergaan. Het is goed om nu pas op de plaats te maken en van trendsetter naar trendvolger te gaan’, schrijft het CDA.

De VVD vindt dat innovatie ‘geen doel op zich’ moet zijn. Hollands Kroon zou volgens de liberalen de komende jaren in moeten zetten op ‘kwaliteitsverbetering’. De partij wil een klanttevredenheidsonderzoek onder inwoners en bedrijven houden om te toetsen ‘of de gemeente zo klantvriendelijk wordt ervaren als ze wil zijn’. Ook pleit de VVD voor persoonlijke aandacht voor inwoners en bedrijven, ‘die digitaal niet bediend kunnen worden’. Zinnen van vergelijkbare strekking zijn terug te vinden in vrijwel alle verkiezingsprogramma’s. Dat heeft te maken met de ambities van Hollands Kroon: het contact met de gemeente verloopt zoveel mogelijk digitaal en alle loketten moeten per 2019 dicht. Lokale partij LADA, in de afgelopen jaren onderdeel van de coalitie, pleit voor een ‘mobiele balie’. ‘Er is nog steeds een grote groep, vooral oudere, inwoners die het prettiger vindt om in een persoonlijk contact geïnformeerd te worden dan via een telefoongesprek. Richt hiervoor een camper in die in de hele gemeente inzetbaar is.’

Coalitiepartij het CDA wil ook dat er rekening gehouden wordt met ouderen en laaggeletterden. ‘Persoonlijk contact op meerdere locaties in de gemeente of thuis bij mensen die niet mobiel zijn en telefonisch contact met de gemeente moet altijd mogelijk blijven.’ Oppositiepartij PvdA wil geld uittrekken voor het behoud van servicebalies. ‘De digitale wereld kan bedreigend en discriminerend zijn. We willen dat de gemeente er voor zorgt dat alle diensten en mogelijkheden in onze samenleving toegankelijk blijven voor alle inwoners, ook voor de digitaal niet zo vaardige medeburger.’

D66 concludeert dat IT-projecten en activiteiten binnen Hollands Kroon ‘moeizaam’ verlopen. ‘Daarom, maar ook gezien de snelle ontwikkelingen, wenst D66 meer IT-deskundigheid in de directie van Hollands Kroon. Bij de samenstelling van het nieuwe college moet ervaring en kennis op IT-gebied als selectie criterium worden opgenomen.’

Hoe denken de partijen over burgerparticipatie?
Het beter betrekken van burgers bij de gemeentelijke besluitvorming is een van de speerpunten van Hollands Kroon. De politieke partijen zijn eensgezind over het onderwerp: inwoners moeten nog meer te zeggen krijgen over het gemeentelijke beleid en hun eigen woonomgeving. ‘De plaatselijke overheid is bovenal dienstbaar aan inwoners, bedrijven en organisaties. We streven naar minder regels van bovenaf en meer zeggenschap voor inwoners zelf’, aldus het CDA. En coalitiegenoot Senioren Hollands Kroon: ‘Wij willen dat de inwoners mee kunnen denken over hun woon- en leefomgeving om goede ideeën en initiatieven vorm te geven. De komende jaren zal het een belangrijk agendapunt zijn om in de samenleving de inwoners bij het bestuur te betrekken.’

Volgens sommige inwoners kan de burgerparticipatie in de Noord-Hollandse gemeente een stuk beter dan nu het geval is. Een groep betrokken burgers schreef begin dit jaar een open brief aan de politiek in Hollands Kroon. ‘Een actief beleid op dit punt vanuit de politiek schiet in onze ogen tekort. Participeren is geen éénrichtingsmaar tweerichtingsverkeer!’ Consequentie daarvan is dat de groep burgers nauwelijks gebruik zal maken van de ‘geijkte’ inspreekmogelijkheden tijdens raads- en/of fractievergaderingen. ‘Als u als politieke groepering werkelijk belangstelling heeft voor onze denkbeelden en opinies, dan hopen wij dat u ook zélf initiatieven zult ontplooien om de dialoog met ons aan te gaan.’

Vrijwel alle partijen lijken in te willen spelen op de wens van de groep burgers, bijvoorbeeld D66: ‘De overheid stimuleert het eigen initiatief. Dat betekent overigens niet zomaar overlaten, maar juist participeren in de initiatieven van de lokale samenleving. De gemeente combineert daarbij kennis, budget (op maat) en haar netwerk met een actieve positieve stijl van samenwerken.’ De partij is ervan overtuigd dat inwoners veel zelf kunnen en willen. ‘Daarbij past een proactieve en energieke overheid die mobiliseert, (mee) organiseert, die samen met de inwoners opwerkt, meehelpt en bij samenwerkingsperikelen de knoop doorhakt.’

In Hollands Kroon geldt LADA (Lokaal Alternatief Democratie Anders) als de partij die het verst wil gaan met bestuurlijke vernieuwing. Volgens de ‘politieke vernieuwingsbeweging’ zijn inwoners, organisaties en de gemeente ‘gelijkwaardig in het verbeteren en versterken van de leefomgeving en welzijn’. Daarbij hoort een raad die ‘dienstbaar’ is aan inwoners. LADA pleit voor een raadsprogramma waarbij alle partijen betrokken zijn. Wethouders worden via een open sollicitatie geworven en de gemeenteraad komt naar de mensen toe; raadsvergaderingen vinden op verschillende locaties plaats.

In ‘schaduwraden’ buigen betrokken inwoners, ‘ketenpartners’ en toezichthouders zich over diverse thema’s. ‘Inwoners zijn de beste ervaringsdeskundigen als het gaat om hun eigen leefomgeving. Daar wordt gebruik van gemaakt. Zij zijn volwaardige meesprekers, van informeren tot en met meningsvorming, en brengen advies uit over het te nemen besluit.’ Ook worden inwoners van Hollands Kroon om hun mening gevraagd via digitale discussieplatforms. Verder pleit de partij voor ‘dorpsbegrotingen’, waarbij inwoners zelf beslissen over de besteding van overheidsgeld.

Oppositiepartij GroenLinks wil het ‘burgerinitiatief’ invoeren in Hollands Kroon. Inwoners kunnen een verzoek indienen om een bepaald onderwerp op de agenda van de gemeenteraad te laten plaatsen. Voldoet het verzoek aan een paar vereisten, bijvoorbeeld een bepaald aantal handtekeningen van inwoners, dan komt het uitgewerkte voorstel op de agenda en zal de raad er een standpunt over innemen. ‘Bij het burgerinitiatief gaat het om een nieuw voorstel, niet een reactie op een onderwerp dat de gemeenteraad al heeft behandeld of nog gaat behandelen.’

Daarnaast is GroenLinks voorstander van een ‘burgertoppen’. Dat zijn een paar keer per jaar door de gemeente georganiseerde bijeenkomsten, waar inwoners samen nadenken over wat zij belangrijk vinden voor hun wijk, dorp of gemeente. ‘Er wordt gesproken over beleid, problemen en oplossingen voor allerhande problemen. Het belangrijkste is het gesprek, de dialoog tussen de deelnemers.’ Uiteindelijk is het wel de politiek die een besluit neemt over de onderwerpen van de burgertop.

Ook de ChristenUnie pleit voor ‘minder administratieve lasten en bureaucratie’. College en raad moeten volgens de partij ‘durven los te laten’. ‘Hollands Kroon is hierin al ambitieus en voorloper in het stimuleren van eigen kracht en zelfstandigheid van zijn inwoners. Wij zullen dat blijven ondersteunen, want onze inwoners hebben veel talenten, die we niet onbenut mogen laten.’ De gemeenteraad moet volgens de partij wel heel duidelijk zijn over de ruimte voor burgerparticipatie. ‘Dat steekt nauw. Aan de ene kant niet pas het gesprek aangaan als keuzes al gemaakt zijn maar ook geen ongecontroleerde burgerparticipatie.’

Wordt Hollands Kroon weer een doorsnee gemeente?
Dat is nog te vroeg om te zeggen. Veel partijen zien namelijk wel degelijk de zegeningen van de koers van de afgelopen jaren, al constateren ze ook dat er zaken niet goed verlopen. Behoud het goede en kijk kritisch naar de zaken die minder goed gaan, zo zou je de opvatting van de meeste partijen kunnen samenvatten. Heel erg concrete ingrepen worden er in de verkiezingsprogramma’s evenwel nauwelijks genoemd. Zo is het opvallend dat er door geen van de partijen iets wordt gezegd over de gemeentelijke organisatiestructuur met zelfsturende teams. Feit is dat de drie grote roergangers achter de ambitieuze koers van de gemeente – tevens de auteurs van het boek met de veelzeggende titel Poleposition – weg zijn bij de gemeente Hollands Kroon. Anja van der Horst (oud-directeur) en Arthur Cremers en Wim van Twuijver (beiden voormalig gemeentesecretaris) werken inmiddels elders. Burgemeester Jaap Nawijn (VVD), ook een groot voorstander van het vernieuwende beleid, vertrekt in september van dit jaar.

De komende jaren zal blijken of hun gedachtegoed beklijft in Hollands Kroon of dat de gemeente langzaamaan de zelfbenoemde koppositie zal verlaten.