Veranderende wereldorde baart Nederlander zorgen

In oktober vorig jaar schreven wij dat Nederlanders vreesden voor een nieuwe termijn van Donald Trump als president van Amerika. Men vreesde vooral voor negatieve effecten op de stabiliteit in de wereld en de veiligheid van Europa, in het bijzonder Oekraïne.

Inmiddels is Trump ruim een maand president en lijken die zorgen omtrent Oekraïne niet ongegrond. Zo noemde Trump de Oekraïense president Zelensky onlangs een dictator en stuurt hij aan op een snelle vredesovereenkomst waarbij Oekraïne land op zou moeten geven aan Rusland. Ook hintte Trump er meerdere malen op dat de Verenigde Staten uit de NAVO zouden stappen als andere leden niet meer uit gaan geven aan defensie.

Vanwege deze ontwikkelingen op het wereldtoneel wilde de NOS weten hoe Nederlanders dit alles ervaren. Daarom voerde Ipsos I&O een opinieonderzoek uit over deze thematiek.

Zorgen over Russische expansie en Amerikaans isolationisme

Uit een open vraag waarin we Nederlanders vroegen hun gedachten te delen blijkt dat er forse zorgen zijn over de Russische expansie richting Europa. Deze zorgen worden versterkt door de opstelling van Donald Trump. De perceptie van velen is dat de Verenigde Staten een alliantie aangaan met Rusland. Een respondent vat dit sentiment als volgt samen: “Dat die idioot van een Trump Rusland in de kaart speelt, en daardoor de balans in de wereldpolitiek veranderd”. Vooral de onvoorspelbaarheid van Trump wordt als gevaar gezien en twijfelt men of de Verenigde Staten nog wel een bondgenoot is.

Het idee dat Europa er alleen voor staat leeft sterk, maar er lijkt weinig vertrouwen te zijn in de slagkracht van de Europese Unie. Een respondent vat dit sentiment als volgt samen: “Europa is nog niet klaar om zelf voor eigen veiligheid te zorgen al kon je dit al langere tijd zien aankomen. Maar zelfs nu nog doet Europa weinig en lijkt geen haast te hebben.”

Zorgen om Oekraïne nemen toe

Het deel van de Nederlandse bevolking dat zich veel zorgen maakt om de oorlog in Oekraïne (nu 41%) is in bijna drie jaar niet zo hoog is geweest. In april 2022 maakte 43% zich veel zorgen om de oorlog, daarna fluctueerde dit percentage tussen de 24 en 35 procent.

De toenemende bezorgdheid blijkt ook uit het feit dat 19 procent van de Nederlanders “de oorlog in Oekraïne” nu aanwijst als een van de drie belangrijkste politieke thema’s van het moment. Vorig jaar noemde slechts zes procent de oorlog in Oekraïne als belangrijk politiek thema. Alleen immigratie en wonen scoren hoger.

Meer steun dan ooit voor uitzenden Nederlandse militairen naar Oekraïne, al zijn er meer tegen

Sinds maart 2022 meten we het draagvlak voor het sturen van Nederlandse militairen naar Oekraïne. Nu is 25 procent het daarmee eens. In maart ’22 (kort na het uitbreken van de oorlog) kwam die steun op 18 procent, hoger was dit aandeel nooit. Een groter deel is het er nog altijd mee oneens (40%), maar een maand geleden bedroeg dit nog 55 procent.

Bron: Ipsos I&O (februari 2025)

Meerderheid wil Europese defensie versterken

Zes op tien Nederlanders vinden dat Nederland meer moet doen om de Europese defensie te versterken. Twee maanden geleden was slechts 43 procent deze mening toegedaan. Opvallend is dat ook kiezers van de PVV in meerderheid (55%) voor het versterken is.

Een mogelijke manier is het opzetten van een Europees leger. De steun hiervoor is duidelijk gestegen. Vorig jaar was 42 procent voorstander, nu is dat gestegen tot 49 procent. Zeventien procent vindt een Europees leger geen goed idee. De stijging is nog forser als we het vergelijken met april 2019 (toen was 37% voor). Ook kiezers van de PVV zijn vaker voor (39%) dan tegen (25%). Waarschijnlijk is het toenemende enthousiasme voor een Europees leger een reactie op de veranderende positie van de VS op het wereldtoneel. Zeven op tien (69%) achten de EU te afhankelijk van de VS op het gebied van defensie, en slechts drie op tien (29%) verwachten dat de VS Europese NAVO-partners zal blijven beschermen. Overigens zijn de verwachtingen t.a.v. de EU niet al te hoog: een vijfde verwacht dat de EU een belangrijke rol gaat spelen bij onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne.

Bron: Ipsos I&O (februari 2025)

Dienstbereidheid stijgt niet

Ondanks de zorgen over een expansie van de oorlog richting Europa, neemt het percentage dat zichzelf bereid en in staat acht om het leger in te gaan niet toe (nu 18%, in december 17%). Die percentages komen nog altijd goed overeen met eerder internationaal onderzoek uit 2015.

Interessant is dat 36 procent wel voor een herinvoering van de militaire dienst is (30% is tegen). Voorstanders zijn voornamelijk ouder dan 45 jaar, waardoor zij zelf niet in dienst zouden hoeven te gaan. Jongere Nederlanders, voor wie dit zou gelden, zijn vaak tegen.

Bron: Ipsos I&O (februari 2025)

Vredesmacht kan op steun rekenen

Op 15 februari liet premier Schoof weten welwillend te staan tegenover deelname aan een Europese afschrikkingsmacht om een eventuele vredesakkoord tussen Oekraïne en Rusland te beschermen.
Om het draagvlak hiervoor te meten legden we de volgende situatie voor:

• Er komt een vredesbestand tussen Oekraïne en Rusland
• Europese troepen gaan dat bestand daar bewaken
• Er wordt een beroep gedaan op alle Europese landen om troepen te leveren
• De Verenigde Staten doen daar niet aan mee

En vroegen: “vindt u dan dat Nederland deel moet nemen en er dus ook Nederlandse militairen naar de Oekraïense grens gestuurd worden om dit vredesbastand te bewaken?”
De helft (48%) is hier voor zonder daar voorwaarden bij te noemen. Een op drie (32%) is sowieso tegen. De overige 20 procent is voor als er aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Veelgenoemde voorwaarden zijn dat andere Europese en NAVO-landen ook deelnemen, dat alleen militairen erheen zullen worden gestuurd die dat op vrijwillige basis doen en dat er veiligheidsgaranties zullen zijn.
Verschillen naar partijvoorkeur zijn fors. Kiezers van de PVV (52%), DENK (71%) en FvD (75%) zijn in meerderheid tegen. Andere kiezersgroepen zijn doorgaans in meerderheid voor, zonder daar voorwaarden aan te verbinden.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 21 tot maandagmiddag 24 februari 2025. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van NOS. In totaal werkten 1.944 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. Een deel (n = 240) deed mee via PanelClix. Dit zijn voornamelijk jongeren, lager opgeleiden en respondenten met een niet-westerse achtergrond.