Financieel nadeel bij herindelen klein bier

Fusiegemeenten gaan er bij een herindeling tijdelijk gemiddeld hooguit 2 procent op achteruit doordat ze minder algemene uitkering krijgen. Die teruggang van inkomsten wordt op relatief korte termijn meer dan gecompenseerd door lagere bestuurskosten.

Dat blijkt uit onderzoek door Ferry Knaack Advies VV. Knaack komt tot die conclusies na een analyse van 20 herindelingsscans en onderzoek bij 38 gemeenten naar de hoogte van bestuurskosten. De gemiddelde teruggang in algemene uitkering bij de onderzochte scans is 2,04 procent. Wel blijkt er een verschil te zijn tussen herindelingen naar gemeenten boven de 50.000 inwoners en tot deze grens. Bij gemeenten tot 50.000 inwoners is de gemiddelde teruggang 2,68 procent. Bij gemeenten boven deze grens 0,62 procent.

‘Het probleem van het verlies aan algemene uitkering is dus beperkt en neemt gemiddeld af bij het vormen van grotere gemeenten’, stelt de onderzoeker. Van die teruggang wordt 90 procent veroorzaakt door het verlies van het vaste bedrag. Elke gemeente – buiten de grote vier – ontvangt jaarlijks een zoge­heten vaste voet van ongeveer vier ton. Bij een fusie van drie gemeenten is het verlies dus acht ton aan inkomsten.

‘De tegenhanger hiervan is het uitgaveneffect dat optreedt door het vervallen van de kosten van burgemeesters, wethouders, secretarissen, griffiers, de raadsvergoedingen en dergelijke ofwel de vaste bestuurskosten’, zegt Knaack. Uit zijn onderzoek blijkt, dat de gemiddelde bestuurskosten in enge zin voor alle gemeenten – dus ongeacht hun grootte – gemiddeld hoger zijn dan het vaste bedrag. Na verloop van tijd, als er met name geen wachtgelden meer hoeven te worden betaald, slaat het nadeel om in een voordeel.

Alleen bij de samenvoeging van gemeenten tot 25.000 inwoners naar de volgende groottegroep tot 50.000 inwoners is de besparing op de bestuurskosten in enge zin niet direct voldoende om het verlies aan vast bedrag en de hogere bestuurskosten te compenseren. Knaack: ‘Maar als we de aandacht richten op samenvoegingen van gemeenten tot een inwonertal van 75.000 tot 150.000, een wat ruime spreiding rond het magische aantal van 100.000, dan blijkt dat rekening houdend met de hogere gemiddelde bestuurskosten, er bij alle combinaties er sprake zal zijn van een kostenvoordeel na herindeling.’

Betere optie

Betere optie In plaats van te zorgen dat herindelen minder onaantrekkelijk wordt door het over de hele linie verlagen van de vaste voet, zoals minister Plasterk van Binnenlandse Zaken lijkt te overwegen, is verruiming van de tijdelijke maatstaf herindeling in het gemeentefonds volgens Knaack een betere optie. ‘Voor een aantal componenten, die uit de tijdelijke maatstaven moeten worden gedekt, zullen de lasten namelijk hoger zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor wachtgelden. Recente publicaties bevestigen het beeld dat het ook voor oud-bestuurders lastiger is om weer aan de slag te komen. Versnelling en opschaling van herindelingen zal dit probleem vergroten.’

Een andere nadelige component vormen de lasten van vrijkomend onroerend goed. ‘De kansen op herontwikkeling en verkoop zijn momenteel slecht, hetgeen leidt tot noodzakelijke hogere afschrijvingen op deze activa’, aldus Knaack. Ook desinvesteringen bij automatisering vragen om aandacht. Het verruimen van de tijdelijke maatstaf herindeling is volgens Knaack een ‘kansrijke weg naar een structureel perspectief voor een goede financiële ondersteuning van het herindelingsproces.’ Op die manier wordt de door Plasterk gewenste versnelde gemeentelijke herindeling voorzien van een ‘goede startkwalificatie.’