Rapport: college Amersfoort stond grafonderzoek toe

Het college van de gemeente Amersfoort heeft in strijd met het redelijkheidsvereiste gehandeld door toestemming te geven voor een paranormaal onderzoek op begraafplaats Rusthof na sluitingstijd. Dat concludeert de Nationale ombudsman in een vandaag verschenen rapport na een onafhankelijk onderzoek in opdracht van burgemeester Lucas Bolsius. Ook heeft het Amersfoortse college hem onjuiste en onvolledige informatie verstrekt.

Geen afwegingskader
Volgens de ombudsman is bij het verlenen van toestemming onvoldoende begrip geweest voor wat het toestaan van een dergelijke activiteit voor nabestaanden kan betekenen. Ook is er geen beleid of afwegingskader voor het behandelen en al dan niet toestaan van verzoeken, stelt hij vast. ‘Nu beleid of een afwegingskader ontbreekt en er zonder meer toestemming is verleend voor een paranormaal onderzoek op Rusthof na sluitingstijd, heeft het college van burgemeester en wethouders gehandeld in strijd met het redelijkheidsvereiste.’

Non-actief
De gebeurtenissen op Rusthof hebben veel emoties, zorgen en vragen losgemaakt bij nabestaanden van overleden kinderen bij wiens graven het paranormaal onderzoek plaatsgevonden heeft. Een aantal mensen zocht daar in september contact met ‘spirituele energieën’ van overledenen. De zaak kwam aan het licht toen de vader van een overleden kind een achtergelaten videocamera vond met daarop filmbeelden van de bijeenkomst. De directeur van Rusthof, die hiervoor toestemming gaf, is begin deze maand op non-actief gesteld.

Geen persoonlijke banden
Op basis van alle informatie die op 10 december 2021 beschikbaar en bekend was heeft de ombudsman een feitelijk verslag opgesteld, waarmee hij (deels) tegemoet komt aan de vragen en zorgen die leven bij de nabestaanden en andere betrokkenen. Uit het onderzoek is niet gebleken dat er tussen (leden van) het paranormaal onderzoeksteam en de directie of medewerkers van Rusthof eerder contacten zijn geweest of er persoonlijke banden zijn tussen de onderzoekers, de directeur en zijn echtgenote of de burgemeester. Daarover waren in de gemeenteraad vragen gerezen, want de vrouw van de directeur is psycho-energetisch therapeut en Bolsius is lid van het comité van aanbeveling voor het Spiritueel Cultureel Centrum in een kerk in Amersfoort.

Geen ontheffingsmogelijkheid
In de geldende verordening voor het crematorium en de gemeentelijke begraafplaatsen staat dat het verboden is zich na sluitingstijd op de begraafplaats te bevinden, anders dan voor het bijwonen van een begrafenis of bezorging van as. In de verordening is geen ontheffingsmogelijkheid opgenomen voor een bezoek na sluitingstijd. Het paranormaal onderzoeksteam had toestemming gekregen van de directeur om na sluitingstijd onder begeleiding van een medewerker op Rusthof onderzoek te doen. ‘De verordening voorziet daar niet in. Een verzoek om de begraafplaats na sluitingstijd te bezoeken behoort daarom door het college van burgemeester en wethouders te worden behandeld, de directeur heeft die bevoegdheid niet.’

College verantwoordelijk
Staande praktijk rond het behandelen van verzoeken en het verlenen van toestemming in deze is dat de directeur binnengekomen verzoeken zelf afhandelt en al dan niet inwilligt, stelt de ombudsman vast. Dat is in dit geval ook zo gegaan. Dat neemt niet weg dat het college van burgemeester en wethouders op basis van de verordening is aan te merken als verantwoordelijk bestuursorgaan. ‘Daarom rekent de Nationale ombudsman het verlenen van toestemming voor het paranormaal onderzoek toe aan het college.’

Onvoldoende begrip
De ombudsman wijst vervolgens op het redelijkheidsvereiste dat inhoudt dat overheidsinstanties de verschillende belangen tegen elkaar afwegen en dat de uitkomst hiervan niet onredelijk is. ‘Indien er sprake is van botsende of strijdige belangen mag van een overheidsinstantie worden verwacht dat zij zo nodig de regierol pakt en, boven de partijen uitstijgend, het overzicht én onpartijdigheid bewaart.’ Van diegenen die zorgdragen voor Rusthof, en daarmee voor de belangen, wensen en verwachtingen van nabestaanden, mag vanuit hun professionaliteit worden verwacht dat zij begrijpen wat die diversiteit in overtuigingen en opvattingen van nabestaanden inhoudt en wat dat kan betekenen, vervolgt de ombudsman. ‘Bij het verlenen van toestemming onvoldoende begrip is geweest voor wat het toestaan van een dergelijke activiteit voor nabestaanden kan betekenen.’

Redelijkheidsvereiste
Omdat beleid of een afwegingskader ontbreekt en er zonder meer toestemming is verleend voor een paranormaal onderzoek op Rusthof na sluitingstijd, heeft het Amersfoortse college in strijd met het redelijkheidsvereiste gehandeld. De ombudsman beveelt het college aan een breed maatschappelijk gesprek te organiseren over het karakter van de begraafplaats Rusthof en welke activiteiten daar passend zijn. Onderdeel van dit gesprek zou moeten zijn hoe in de toekomst verzoeken worden afgehandeld en wie daarbij betrokken moeten zijn. ‘Het opstellen van huisregels, zoals door het college aangekondigd, is een mooie eerste stap.’

Onzekerheid en zorgen
De ombudsman stelt verder vast dat het college schriftelijk en mondeling excuses heeft gemaakt voor wat er is gebeurd. ‘Het college heeft aangegeven dat, achteraf bezien, dit nooit had mogen gebeuren. Daarmee is, in ieder geval getracht, tegemoet te komen aan de gevoelens van de nabestaanden.’ Maar de ombudsman constateert ook dat de informatievoorziening vanuit het college aan de nabestaanden is gestokt, nadat hij begon met zijn onderzoek. Bij een deel van de nabestaanden namen daardoor de onzekerheid en zorgen toe. Bij een aantal is behoefte aan persoonlijk contact of antwoord op specifieke vragen. ‘De ombudsman beveelt het college dan ook aan om hierover met hen in gesprek te gaan zodat zij zich gehoord en gezien voelen.’

Wob-verzoek
De ombudsman concludeert dat het college aanvankelijk onvoldoende zicht heeft gehad op voor het onderzoek relevante informatie die binnen de gemeente aanwezig was. 'Er heeft, zo lijkt het, geen volledige controle plaatsgevonden op volledigheid en betrouwbaarheid van de aan de ombudsman verstrekte informatie.' Het college heeft pas na een ingediend Wob-verzoek grondig onderzoek naar relevante informatie voor dit onderzoek ingesteld en per ommegaande alle informatie die ten behoeve van het Wob-verzoek is gevonden aan de ombudsman verstrekt.

Onjuiste en onvolledige informatie
Uit deze informatie concludeert de ombudsman dat de afgelegde verklaringen van de betrokken ambtenaren van de gemeente Amersfoort en eerder gedeelde informatie ‘een tegenstrijdig en onvolledig beeld van de gebeurtenissen op Rusthof gaven’. De gedragingen van deze ambtenaren rekent hij toe aan het college. Hij concludeert dat het college onjuiste en onvolledige informatie heeft verstrekt en dus in strijd heeft gehandeld met de vereiste van goede informatieverstrekking. De ombudsman acht het wel waarschijnlijk dat inmiddels wel alle relevante informatie door het college met hem is gedeeld.

Hard binnengekomen
De conclusies van de ombudsman zijn 'hard binnengekomen' bij het college, laat burgemeester Lucas Bolsius weten tegenover het ANP. 'Wat ons het meeste raakt is dat wij het contact met nabestaanden, en met name ouders, zijn verloren. Dit spijt ons zeer.' Bolsius heeft vrijdag een brief met uitleg aan de nabestaanden gestuurd. De gemeente wil zonodig een ontmoeting organiseren tussen de onderzoeksgroep en nabestaanden.