Altijd open huis

De ramen zijn 's ochtends vroeg al gezeemd. Nog een paar vazen met bloemen op strategische plaatsen, maar niet te veel. De poes is al bij de buren. De folders liggen keurig gedrapeerd op het tafeltje in de gang. De eigenlijk toch wel erg grote schemerlamp moet vandaag maar even in de schuur. Zijn de dekbedden al gladgestreken? Klaar. Het wachten kan beginnen. Wachten of de zon zal doorbreken en vooral wachten of er wel kijkers komen, liefst serieuze.

Open Huizendag, het is voor veel mensen een vertrouwd ritueel van het moderne leven geworden. Ik kan mij voorstellen dat de initiatiefnemers van het wetsvoorstel Huis voor klokkenluiders ook een openhuizendaggevoel zullen hebben op de dag dat het Huis officieel van start gaat. Zo ver is het nu nog niet – het voorstel moet nog naar de Eerste Kamer – maar de voortekenen zijn gunstig. De Tweede Kamer is namelijk unaniem akkoord.

Vorig jaar nog hadden de initiatiefnemers een eerdere versie van het voorstel teruggetrokken, nadat het in de Eerste Kamer op brede en forse kritiek was gestuit. De verantwoordelijke Kamerleden hebben die kritiek ter harte genomen. De nieuwe versie is ontegenzeggelijk veel beter dan de vorige. SP-kamerlid Van Raak – de 'voorman' van de initiatiefnemers – gaf bij de behandeling van het voorstel ook ruiterlijk toe dat de bezwaren tot een doordachter voorstel hadden geleid.

Het wetsvoorstel schetst in hoofdlijnen het volgende perspectief:

Ja, er komt een Huis voor klokkenluiders, en wel in de vorm van een zelfstandig bestuursorgaan. Werknemers kunnen daar een vermoedelijke misstand melden, maar ze moeten wel eerst geprobeerd hebben die intern aan te kaarten. Op die manier wordt het leereffect van organisaties bevorderd. Het Huis heeft een voor iedereen toegankelijke advies- en verwijsfunctie. Zo kan het zijn dat een inspectie of toezichthouder beter is toegerust om een bepaalde melding op te pakken. De wet biedt rechtsbescherming voor werknemers die een vermoeden van een misstand te goeder trouw en naar behoren melden bij hun werkgever of een daartoe bevoegde, meteen vanaf de melding tot de afhandeling ervan. Om de onafhankelijkheid van het Huis te waarborgen zijn de advies- en onderzoeksfuncties rigoureus gescheiden.

Als de Eerste Kamer deze keer akkoord gaat, kan er in 2016 aan het Huis gebouwd gaan worden. Daarbij kan worden geput uit de ervaringen van het Adviespunt Klokkenluiders en de Onderzoeksraad Integriteit Overheid.

Dan komt het spannende moment dat de deur van het Huis open gaat. Is de drempel laag genoeg: komen er wel meldingen? En werkt alles zoals de wetgevers het bedoeld hebben: kunnen potentiële melders iets met het advies, is de afbakening met andere integriteitsbevorderaars duidelijk, verlopen de onderzoeken van het Huis gestaag en zorgvuldig? Wordt het dankzij het Huis vanzelfsprekender om misstanden te melden? Werken de resultaten van de onafhankelijke onderzoeken ook door bij andere managers en leidinggevenden die zorg hebben voor de kwaliteit van hun organisatie?

Het Huis voor klokkenluiders zal een succes worden, als alle werknemers bij de overheid en in de marktsector, weten dat ze in dit Huis altijd naar binnen kunnen met een vermoeden van een misstand of met een integriteitsvraag. Net Open Huizendag, maar dan steeds het hele jaar door.

Frank Kerckhaert is voorzitter van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid