‘Alle ambtelijke fusies lijden aan metaalmoeheid’

Bas Eenhoorn, mediator conflict IJsselstein en Montfoort

‘Zonder die stip op de horizon krijg je metaalmoeheid’, stelt de burgemeester van Amstelveen en mediator in het conflict tussen Montfoort en IJsselstein. ‘Natuurlijk zijn er voordelen: kostenreductie en de beschikking over meer specialisten. Maar de dynamiek van een gemeente is zo groot dat er op een gegeven moment verschillen van inzicht ontstaan. Nieuwe ontwikkelingen in het sociale domein en de digitale dienstverlening vereisen dat ook de ambtelijke organisatie prioriteiten moet stellen. Hoe doe je dat met twee kapiteins op één schip? De ambtenaren weten niet meer naar wie ze moeten luisteren. De een verwijt de ander dat hij meer profiteert. Vaak delft de kleinste partner het onderspit.’

Eenhoorn haalt een voorbeeld op uit de tijd dat hij onderzoek deed naar de bestuurscultuur van Aalsmeer, dat ambtelijk is gefuseerd met Amstelveen, de gemeente waar hij nu waarnemend burgemeester is. Een Aalsmeerse bestuurder klaagde erover dat de ambtenaren in Amstelveen zich laatdunkend uitlieten over een evenement dat voor zijn gemeente belangrijk was, maar in de ogen van de grote buurgemeente weinig voorstelde.

Dit Calimero-effect wordt nog versterkt als de wethouder op bezoek moet bij de buurgemeente om zijn eigen ambtenaren te spreken. Hij voelt zich dan niet op eigen terrein. Als tegenreactie verzamelt hij een groepje vertrouwelingen om zich heen. Die worden die op hun beurt gewantrouwd door de collega’s die in de andere gemeente werkzaam zijn. Het college van Aalsmeer heeft zijn gemeentesecretaris teruggetrokken uit de directie van de ambtelijke organisatie, omdat het hem als fulltime adviseur wil. De secretaris van Amstelveen is nu in zijn eentje directeur en heeft dus twee petten op: adviseur van het college van Amstelveen en uitvoerder van de collegebesluiten van Aalsmeer en Amstelveen.

Schuldvraag
In Wassenaar-Voorschoten hebben beide colleges hun gemeentesecretaris teruggetrokken uit de directie van de gezamenlijke organisatie Duivenvoorde en een aparte directeur benoemd. In Voorschoten betrof dat Marc van der Veer, nu gemeentesecretaris van Montfoort. ‘Dit soort haarscheurtjes hoeven niet tot een breuk te leiden, maar knabbelen wel aan het vertrouwen’, zegt Eenhoorn. ‘Er is maar een klein incidentje nodig en het vertrouwen is weg. Je kunt in dit soort situaties niet één partij de schuld geven en de ander tot heilig boontje verklaren. Daarom heb ik me in het conflict tussen Montfoort en IJsselstein ook niet over de schuldvraag willen uitlaten.’

Eenhoorn spaart zijn eigen gemeente niet. In oktober schreef hij in een persoonlijke notitie aan collega’s van zijn buurgemeenten en het provinciebestuur van Noord- Holland dat ook de ambtelijke samenwerking tussen Aalsmeer en Amstelveen na vijf jaar ‘een zekere mate van metaalmoeheid’ vertoont. Om verdere haarscheurtjes te voorkomen, bepleit hij een steviger ambtelijke én bestuurlijke samenwerking op grotere schaal – ook met Uithoorn en Ouder-Amstel. Eenhoorn in zijn brief: ‘Verdergaande ambtelijke samenwerking in Amstelland kan in het huidige tijdsgewricht uitsluitend met een geformuleerd einddoel: bestuurlijke schaalvergroting.’

De raad van Amstelveen wil een onafhankelijk onderzoek naar de aanbevelingen van zijn burgemeester. Eenhoorn, die tot 29 mei aanblijft als waarnemend burgemeester: ‘Mijn notitie is opgevat als een overval en dat begrijp ik. Ik had het misschien diplomatieker moeten aanpakken. Maar al na een paar maanden in deze gemeente dacht ik: in deze vorm houdt de ambtelijke samenwerking geen stand. Ik zie dingen vaak ver vooruit en acteer daarop. Voor de muziek uitlopen is mijn grootste handicap.’