Twijfels Algemene Rekenkamer over verantwoorde decentralisatie

De Algemene Rekenkamer heeft niet kunnen vaststellen dat het kabinet zekerheid biedt dat gemeenten op tijd klaar zijn voor de decentralisatie van taken op het gebied van jeugd, zorg en werk. Om te voorkomen dat 800.000 burgers straks tussen wal en schip belanden, wil de Rekenkamer een extra beoordelingsmoment inlassen in oktober.

Dat moment moet worden benut om te bepalen of er aanvullende maatregelen nodig zijn voor deze taakoverheveling van het rijk naar gemeenten. Er bestaat volgens de Algemene Rekenkamer ‘brede twijfel’ over de haalbaarheid van de uitvoeringstermijn van de decentralisaties – 1 januari 2015. Met name omdat er volgens collegelid Arno Visser nog veel werk moet worden verzet. De vraag is volgens hem niet of het rijk er klaar voor is, ‘de vraag is of vooral de 403 gemeenten er klaar voor zijn. Dat weten we nu niet. Ook het kabinet niet.’

Zekerheid
Het kabinet moet, zo luidt de aanbeveling, meer zekerheid bieden voordat de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de zorg voor ruim 800.000 mensen een feit is. Die zekerheid kan het kabinet verkrijgen door vooraf vast te stellen aan welke randvoorwaarden het rijk, gemeenten en betrokken instanties moeten voldoen om verantwoord te kunnen decentraliseren. De Algemene Rekenkamer formuleert een aantal randvoorwaarden die cruciaal zijn voor een verantwoorde overgang. Het is vervolgens aan het rijk om te toetsen of aan die randvoorwaarden wordt voldaan voor 1 januari 2015. De zekerheid dat het verantwoord is op die datum te decentraliseren zou uiterlijk in het najaar moeten worden gegeven, om nog (nood)maatregelen te kunnen treffen. ‘December is te laat’, zegt Visser. ‘Uiterlijk medio oktober aanstaande, is in onze ogen het uiterste moment waarop nog verantwoorde keuzes gemaakt kunnen worden.’ Dan zijn er nog een paar maanden om aanvullende maatregelen te treffen of met alternatieven te komen voor de overgang van jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en arbeidsparticipatie naar de gemeenten. De Algemene Rekenkamer denkt bijvoorbeeld aan een gefaseerde overgang of extra ondersteuning voor sommige gemeenten.

Uitvoeringstoets
De Algemene Rekenkamer beveelt daarom het rijk aan een tijdelijke, onafhankelijke Transitie Autoriteit Sociaal Domein in te stellen die de genoemde randvoorwaarden gaat toetsen. ‘Het instellen van zo’n onafhankelijke adviserende autoriteit is een van de lessen die de Tweede Kamer trok na het parlementair onderzoek naar het effect van de vele stelselwijzigingen in het onderwijs – de commissie-Dijsselbloem. De Kamer vond het toen een goed idee bij grote stelselwijzigingen voortaan eerst een onafhankelijke uitvoeringstoets uit te voeren. Wel, deze decentralisatie is de grootste stelselwijziging die we ooit in Nederland hebben gehad’, zegt Visser. Niet alleen qua complexiteit, maar ook qua geld: gemeenten krijgen volgens de berekening van de Algemene Reken­kamer na 1 januari de verantwoording over liefst 8,2 miljard euro extra. Daarmee gaat er vanaf 2015 jaarlijks 17 miljard euro naar gemeenten voor taken in het sociaal domein.

Nemen bestuurlijke maatregelen

Omdat het bij deze decentralisatie om verschillende taken gaat, is het van belang dat die Transitie Autoriteit integraal toetst. Er is sinds 1 april weliswaar een Transitie Autoriteit Jeugd aan de slag, maar die richt zich uitsluitend op de decentralisatie van de jeugdzorg. ‘Wij bevelen het kabinet aan voor de duur van de transitieperiode — en dus tijdelijk – één Transitie Autoriteit Sociaal Domein in het leven te roepen die eventuele fricties in samenhang probeert op te lossen en als dat niet leidt tot de gewenste continuïteit van zorg, ondersteuning en begeleiding de bewindspersonen kan adviseren tot het nemen van bestuurlijke maatregelen’, aldus de Algemene Rekenkamer.

Plasterk wars van extra beoordelingsmoment
Het is minister Plasterk van Binnenlandse Zaken die als coördinerend minister over de decentralisaties volgens de Algemene Rekenkamer zijn rol moet pakken. Die aansporing viel hem vorig jaar ook al ten deel. De bewindsman stelt in een reactie op de aanbevelingen dat hij ook ziet dat er nog veel moet gebeuren in de komende maanden, maar wil de datum van 1 januari 2015 niet ter discussie stellen. De minister is dan ook geen voorstander van een extra beoordelingsmoment. De minister reageert niet op de aanbeveling een tijdelijke Transitie Autoriteit Sociaal Domein in het leven te roepen. De Algemene Rekenkamer hoopt nu dat de Tweede Kamer – die de Rekenkamer nadrukkelijk verzocht in te gaan op het vraagstuk van de decentralisaties – Plasterk overtuigt van het belang van zo’n Autoriteit.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 10 van deze week.