Adviezen ROB zijn onder de maat

Onder het voorzitterschap van Van Kemenade vervaardigde de Raad rapporten die zich onderscheidden door diepgang en gedistantieerde en voorzichtige analyse, goed passend bij de status van een adviesorgaan. De huidige raad, onder het voorzitterschap van Jacques Wallage en het vice-voorzitterschap van Geert Dales, kiest voor een geheel andere benadering.

Er worden snel stellingen betrokken, de vernieuwingsvoorstellen buitelen over elkaar heen, er is een evidente en opzichtige politieke agenda gericht op hervorming en de rapporten en adviezen ontberen overwegend een prudente, gedistantieerde en zorgvuldige analyse. Nu kan op zichzelf genomen een wat meer offensieve opstelling van dit adviesorgaan geen kwaad, maar de ROB maakt zich daarmee kwetsbaar en omstreden.

De Raad heeft voor zichzelf een inhoudelijke ‘hang-up’ geschapen in het rapport Vertrouwen op democratie. In de daarop volgende adviezen en rapporten wordt daar steeds op voortgeborduurd. Dat kan in beginsel de consistentie van advisering bevorderen, maar het probleem is echter dat het ‘hang-up’-rapport analytisch nogal aan de magere kant is.

In het Tijdschrift voor Openbaar Bestuur schrijven Castenmiller en Van Dam terecht dat er in Vertrouwen op democratie in analytisch opzicht van alles en nog wat door elkaar wordt gehaald. De analyse van nationale democratie mengt zich zonder al te veel onderscheid met die van de decentrale democratie, terwijl het hier in menig opzicht gaat om nauwelijks vergelijkbare grootheden.

Het rapport wemelt vervolgens van de wetenschappelijk onbewezen stellingen, terwijl voorts allerlei begrippen niet worden uitgeanalyseerd. De aangereikte oplossingen ten slotte, vloeien lang niet altijd dwingend voort uit de aangeboden probleemduiding, waardoor het betoog een zeer stellig, politiek en apodictisch karakter krijgt. Bij het verzamelen van bouwstenen voor politieke stellingnames is een dergelijke benadering acceptabel, maar niet voor een door de regering ingesteld adviesorgaan. De ROB zou in dat opzicht zich veel meer moeten spiegelen aan bijvoorbeeld de gezaghebbende werkwijze van de WRR.

Een ander voorbeeld van de gehaaste en weinig overtuigende werkwijze is het briefadvies van de ROB aan de kabinetsinformateur over de wenselijke vorming van een kernkabinet. Acht ministers zou dat kernkabinet moeten bevatten, met dertien staatssecretarissen die de departementen gaan leiden en beheren, terwijl de ministers zich van dat beheer onthechten en zich concentreren op de grote beleidsdossiers.

De gedachte van een kernkabinet is niet nieuw en zeker aantrekkelijk. Aan de informateur wordt geadviseerd deze figuur meteen in te voeren en de onderhandelende fracties daarvoor over de streep te trekken. In zijn haast heeft de ROB echter verzuimd om grondig na te gaan of dit voornemen in deze vorm ook daadwerkelijk op korte termijn ten uitvoer kan worden gebracht. De Grondwet deelt de leiding over de departementen toe aan de ministers en niet aan de staatssecretarissen.

In de verhouding tussen minister en staatssecretaris bestaat qua politieke verantwoordelijkheden een verfijnd stelsel waarbij ondergeschiktheid en zelfstandigheid in een subtiele verhouding tot elkaar staan. Wanneer nu in weerwil van de Grondwet de staatssecretarissen de leiding over de departementen zouden krijgen en daarvoor extern verantwoordelijk worden, betekent dat een nogal hevige ingreep waarvan het maar zeer de vraag is of dit constitutioneelrechtelijk door de beugel kan. De ROB oordeelt dat de Raad van State daar bij gelegenheid nog maar eens naar moet kijken.

Maar als niet nu al goed is onderzocht of dit staatsrechtelijk wel kan, dan heeft dit tot gevolg dat de ROB een volkomen onverantwoord en wankel advies heeft uitgebracht aan de informateur. Indien de informateur het een goed idee vindt, maar tot de slotsom komt dat het zo niet kan, dan is dat voor de ROB een enorme canard.