Gekrenkte Groningers

Het rijk laat de aardbevingsbestendigheid van de infrastructuur in het Groningse aardgaswingebied versneld onderzoeken. Het regionale bestuur gaat het nog niet snel genoeg. ‘Hoe moeten we na een harde klap uitleggen dat we slechts hebben toegekeken?’

Al jaren kent Groningen af en toe een kleine aardschok, veroorzaakt door gaswinning in het gebied. Veel politieke ophef werd daar tot begin van dit jaar niet over gemaakt: de regio is niet bepaald dichtbebouwd, Groningers zijn nuchter. Slochteren ligt letterlijk ver van de rest van ons land, zo weten ook de lokale bestuurders. 

Nu de frequentie afgelopen winter opliep tot vijf schokken in een week en de kracht ervan toeneemt, laten de bevingen – en de toenemende onrust onder de bevolking – zich niet langer negeren. Onder druk gezet door provincie, gemeenten en waterschap laat minister Kamp van Economisch Zaken nu liefst elf onderzoeken instellen naar de gevolgen van gaswinning en naar de gevaren van de aardschokken.

Een speciale commissie onder leiding van Tanja Klip, dijkgraaf van het waterschap Vallei en Veluwe, moet de onafhankelijkheid van deze onderzoeken waarborgen. Zij controleert opzet en uitvoering van de onderzoeken en rapporteert hierover rechtstreeks aan de minister.

‘Ik zal er daarbij op toezien dat de stuurgroep volledige vrijheid van handelen heeft’, aldus Kamp in een brief aan de Tweede Kamer. De uitkomsten van de belangrijkste onderzoeken worden in december bekend gemaakt.

Maar voor lokale en regionale bestuurders gaat dit niet snel genoeg. Ongerust geworden door voorspellingen dat er al in augustus een grote schok zal plaatsvinden (zie kader op volgende pagina) eisten zij een quickscan naar de aardbevingsbestendigheid van de cruciale infrastructuur. De bestuurders willen zwakke plekken in dijken, riolering, leidingen al in de zomer kunnen aanpakken.

Op aandringen van de bestuurders laat de minister nu een deel van de onderzoeken versneld uitvoeren. Hij verwacht in juni de eerste resultaten.

Meer tempo
Gedeputeerde Piet de Vey Mestdagh (D66, Energie en Diepe Bodem) is blij met de quickscan, maar had gehoopt op meer tempo: ‘Er is sprake van een verhoogd risico op een flinke aardbeving, zonder dat we weten wat precies de gevolgen zijn. We moeten zo snel mogelijk de eerste spades in de grond zetten.’

Hij vraagt zich af of het rijk en de NAM niet meer menskracht hadden kunnen inzetten. ‘Meer mensen betekent nu eenmaal sneller resultaat. Het is als lokaal bestuurder nauwelijks uit te leggen dat we nu al maanden wachten op het rijk. De bevolking wil weten waar ze aan toe is en heeft daar ook recht op. Straks komt er een harde klap en moeten we uitleggen dat we als lokaal bestuur vanaf de zijlijn hebben toegekeken.’

Ook zou de gedeputeerde graag zien dat de quickscan ruimer wordt ingezet. ‘Waarom deze beperking? De drinkwatervoorziening zit er bijvoorbeeld niet bij. Daar krijgen we pas in december de resultaten van te horen.’

De quickscan richt zich op de onmisbare infrastructuur die bij een hevige beving het grootste risico op breuk of verzakking loopt. Zo maakt dijkgraaf Bert Middel van het waterschap Noorderzijlvest zich bijvoorbeeld zorgen over de bestendigheid van de Eemkanaalkade die door het gaswinningsgebied loopt. ‘Het water staat hier vier meter boven het omringende maaiveld. Als deze dijk verzakt, dan kan er zomaar 7.000 hectare polder onder water lopen.’ In dat gebied liggen niet alleen akkers en weilanden, maar ook dorpen, industriële bedrijven en gaswinning-installaties.

Behalve de dijken moet ook de weerbaarheid van de riolering, kabels en nuts-leidingen in het gebied snel in kaart worden gebracht. Directeur Hugo Gastkemper van de koepel­organisatie RIONED stelt dat de riolen niet zijn ontworpen om een aardbeving te kunnen doorstaan. ‘We weten niet precies wat de riolen aankunnen. Nederland is nooit een aardbevingsland geweest. De kennis zullen we uit het buitenland halen.’

Dat laatste is precies wat universitair hoofddocent Civiele techniek en geowetenschap Jeroen Langeveld van de TU Delft heeft gedaan. Als medewerker aan het kennisprogramma Urban Drainage geldt hij als één van de experts op het gebied van ondergrondse infrastructuur. Vooruit­lopend op de officiële quickscan dook hij in de internationale vakliteratuur op het gebied van aardbevingsbestendigheid. ‘Een zwaardere aardbeving mag nieuw zijn voor Nederland, maar is niet nieuw voor de wereld.’

Flexibel
Zonder te hebben gegraven of in het gebied te zijn geweest komt Langeveld op basis van Japans en Amerikaans onderzoek tot de conclusie dat het gevaar wel mee lijkt te vallen. Veel van de leidingen en kabels zijn flexibel genoeg om een flinke schok te kunnen weerstaan.

Neem een rioolpijp: opgebouwd uit losse pijpen van twee meter lengte kan de hele leiding met een flinke beving meebewegen zonder te scheuren. ‘Zeker in de Groningse klei zal de schade meevallen, in rotsgrond is de kans op breuk natuurlijk veel groter.’

Waterleidingen zijn wat stijver, maar zullen ook niet snel breken, zo verwacht Langeveld. Stroom en internetkabels zijn zeer flexibel. ‘En mocht er toch een rioolpijp, een stroomkabel of een waterleiding breken dan is de maatschappelijke overlast nog te overzien. Een breuk behoort immers tot het normale dagelijkse bedrijfsrisico.’

Ervan uitgaand dat de  aardbeving niet de hele streek zal hebben verwoest, zal dat snel te herstellen zijn. Een paar uur zonder stroom of water overleven de inwoners van het gebied wel, aldus de hoofddocent.

Kwetsbaarder zijn de grote riool­persleidingen die door de streek lopen, zoals bijvoorbeeld de afvoer van de stad Groningen naar de noordwestelijk gelegen waterzuivering. Deze buizen zijn minder flexibel en veroorzaken bij een breuk mogelijk grote milieuoverlast. Dijkgraaf Middel sprak eerder zelfs van een dreigende milieuramp voor het water.

Ook hier nuanceert wetenschapper Langeveld het gevaar. ‘Alleen bij hevige regenval zal het water via overstorten ongezuiverd worden geloosd, met vervuild oppervlaktewater als gevolg. Maar bij normaal weer kan het riool worden afgesloten en kunnen de buizen zelf als opslag voor het afvalwater dienen. Mocht de reparatie dagenlang duren, dan kan het altijd nog met vrachtwagens worden afgevoerd.’

Zeker, er zal wel overlast zijn als de ondergrondse infrastructuur her en der bezwijkt, stelt Langeveld. Maar zolang de dijken het houden zal totale maatschappelijke ontwrichting uitblijven. Toch steunt hij het pleidooi van de bestuurders om snel onderzoek te doen. ‘Het is hun taak om de ernst van situatie duidelijk in Den Haag op tafel te leggen. Om vervolgens op basis van de quickscan preventieve maatregelen te treffen.’

Regelgeving
Gedeputeerde Piet de Vey Mestdagh (Energie en Diepe Bodem) trekt het breder. Hij sluit niet uit dat de regel­geving zal worden aangepast. ‘Bij de aanleg is nooit rekening gehouden met een aardbeving van 5 of hoger op de schaal van Richter. Nu de kracht van de bevingen zo sterk toeneemt, verliezen we de veiligheidsmarge. Dus moeten we in ons vergunningenstelsel nadenken over mogelijk zwaardere eisen.’

Voorlopig ligt de bal echter in Den Haag, aldus de gedeputeerde. Met de quickscan alleen neemt Groningen geen genoegen, zo benadrukt hij. Het gaat ook om geld. En dan niet alleen voor de schade aan huizen en infrastructuur. ‘Over de imagoschade voor de provincie moeten we het later maar hebben. We willen nu in elk geval de onderzoekskosten en waardedaling van de huizen vergoed zien. Dat kost gemeenten flink wat aan gederfde woz-belasting. Waarom moeten zij daarvoor opdraaien? We zijn geen wingewest voor de rest van Nederland.’

Daarmee raakt De Vey Mestdagh aan een breedgedragen gevoel, bijna van gekrente waardigheid: ‘Als deze bevingen zich in het gasgebied van Barendrecht of in de buurt van Den Haag zouden voordoen, dan was de gaswinning al lang teruggebracht en werden er zeker ruimhartig maatregelen genomen.’

Meer aardbevingen op komst
Dat het aantal aardbevingen door gaswinning in Groningen zal toenemen staat vast. Er zijn voorspellingen dat er al in augustus een nieuwe reeks te vrezen is. Acht maanden na de piekwinning in de winter is de bodemonrust altijd op zijn grootst, aldus bodemexperts. De NAM, het KNMI en het Staatstoezicht op de Mijnen sluiten daarbij bevingen met een kracht van 5 of zelfs hoger op de schaal van Richter niet uit. Dat is tot elf maal sterker dan waar het rijk nu rekening mee houdt.

Het Staats­toezicht op de Mijnen acht de risico’s zo groot dat het de minister adviseert de winning van gas terug te schroeven. Of dit kan leiden tot vermindering van de gaswinning wil een woordvoerder van het ministerie niet zeggen: ‘De NAM zal op basis van dit rapport een nieuw winningsplan opstellen. De minister zal vervolgens alle belangen zorgvuldig wegen.’ Vorig jaar werd 47 miljard kubieke meter gas gewonnen in Groningen, wat de staatskas 11,5 miljard euro opleverde.