Roep om meer invloed gemeenten in de EU

De Europese Unie moet meer burgerinvloed krijgen en de rol van de regio’s erin moet sterker. Dat zijn twee van de 49 aanbevelingen van de Conferentie over de Toekomst van Europa, waarin burgers het afgelopen jaar een grote rol speelden. Het moet helpen om burgers te laten ‘voelen’ dat ze deel uitmaken van de EU.

‘Je ziet nu dat een Europa van mensen mogelijk is, naast een Europa van instituties’, zegt de Italiaans-Portugese hoogleraar Giovanni Allegretti van de Universiteit van Coimbra enthousiast. Allegretti is een van de experts van de conferentie waarin 800 burgers het afgelopen jaar praatten over een slagvaardige Europese Unie, met Europees Parlement, Europese Commissie (waarvan de burgers willen dat die Uitvoerende Commissie gaat heten), de Raad (waarvan de burgers willen dat die senaat gaat heten) de nationale parlementen, nationale burgervertegenwoordigers, sociale partners en het Comité van de Regio’s. De naamsveranderingen die de burgers voorstellen, zouden de functie van de betreffende institutie in het wetgevingsproces duidelijker maken.

Het ontstaan van een Europa van mensen is volgens Allegretti de eerste reden dat de Conferentie een succes is. Meer burgerinvloed is goed, vindt hij. Wel moest de hoogleraar constateren dat de groep burgers die zich boog over democratie, van alle discussiegroepen het meest conflictueus was. Want daar gaat het over de positie van politici zelf. Bij klimaat waren de gesprekken veel harmonieuzer: van de burgers mag de EU vol gas doorgaan met de klimaatwetgeving om de broeikasgassen terug te dringen. Sterker nog, ze willen zelfs dat Europa er een schepje bovenop doet.

Europarlementariër Vera Tax (PvdA), die als wethouder van Venlo ruime ervaring in cocreatieve beleidsvorming had, herkent die discussies over democratie wel. ‘Want het is voor politici vaak lastig om dan achteraf een meerderheid te vinden voor het standpunt van de burgers; dan denken ze: wie zijn wij dan nog?’ Maar Allegretti denkt dat politici veel te winnen hebben bij burgerinvloed op Europees niveau: meer vertrouwen van de burger. ‘Het aantal mensen dat zich niet vertegenwoordigd voelt door de politiek en de niet-gouvernementele organisaties groeit. Ze zien belangenbehartigers vaak alleen maar als mensen die hun werk voor geld doen. We moeten hen meenemen. Dat kan wellicht met de combinatie van dit soort bijeenkomsten, referenda en verkiezingen.’

Regionaal bestuur

Een van de aanbevelingen van de burgers is om in de EU meer invloed te geven aan het lokaal en regionaal bestuur. Die overheidslagen moeten een sterkere rol krijgen via het Comité van de Regio’s, het adviesorgaan van lokale en regionale overheden in de Europese Unie. Het moet de Europese besluitvormingsprocessen voor burgers begrijpelijker maken. Het Comité van de Regio’s (CvdR) zelf wil ook een sterkere rol in het wetgevingsproces. Nu heeft het alleen een adviserende rol.

Over hoe die wetgevende rol eruit zou moeten zien, laat CvdR-president Apostolos Tzitzikostas zich niet uit. Wat hij wel wil zeggen, is dat de invloed groter moet worden in zaken waar de impact op het territorium van gemeenten en regio’s groot is. Hij wijst op de 240 regio’s en 90.000 gemeenten die burgers kunnen helpen ‘voelen’ dat ze deel uitmaken van de EU. Alleen zo kun je de Europese democratie volgens hem versterken.

Guy Verhofstadt, Belgisch liberaal en een van de trekkers van de Conferentie, zegt dat hij een voorstel van de Europese Commissie daarover afwacht. Hij wijst er desgevraagd op dat regio’s in federale staten als Duitsland en België nu al meer invloed hebben dan regio’s in andere landen. Die hebben vaak een ratificerende rol, net als de nationale parlementen. Zo hield Wallonië in 2016 vrijhandelsverdrag CETA met Canada tegen.

Waarschijnlijk moeten voor een sterkere invloed van burgers en regio’s wel de Europese verdragen worden gewijzigd. Hoewel zo’n verdragsverandering aan het begin van de Conferentie werd uitgesloten, is dat nu niet meer het geval. De Franse president Emmanuel Macron wil aan de lidstaten vragen om een Conventie over Europa, met het doel verdragen op enkele punten te wijzigen. Hij wil dat in juni op gang brengen in de Raad. Dat heeft onder andere te maken met de aanbeveling over buitenlands beleid en het vetorecht van lidstaten. Zo’n vetorecht moet volgens burgers verdwijnen.

De vereiste van unanimiteit in de Raad werkt ook volgens Macron verlammend. In plaats daarvan zou kunnen worden volstaan met een gekwalificeerde meerderheid. Meer onderwijs over de Europese Unie is een ander onderwerp dat de burgers van harte aanbevelen. Nu is dat er veel te weinig, vinden zij.

De Nederlandse deelnemer Huub Verhoeven zegt dat hij op de havo alleen iets over de Tweede Kamer heeft geleerd, en nauwelijks iets over de EU. Meer onderwijs zou meer betrokkenheid bij de EU kunnen genereren. Het verhoogt de participatie en draagt bij aan het ontwikkelen van een Europese identiteit en dat is weer belangrijk voor de houding ten opzichte van Europa, zo redeneren de burgers. Dat sluit aan bij analyses van politicologen dat de Europese Unie nu geen ervarings-, herinnerings-, en communicatiegemeenschap is. Met de Conferentie waarin een Europa van mensen ontstaat, kantelt dat beeld in de toekomst wellicht.

Rijk-arm

De meeste deelnemers aan de Conferentie zijn tevreden over het proces en van hen mag het worden herhaald. Maar vooral de Europese Conservatieven, met de Nederlandse partijen JA21 en SGP in de gelederen, vinden juist dat het niet goed is verlopen, omdat eurokritische geluiden te weinig gehoord zouden zijn. Volgens Allegretti is een herhaling van burgerparticipatie zeker op zijn plaats. Maar dat zou dan wel een betere afbakening verdienen in haalbaarheid en in begrijpelijkheid van onderwerpen. En er zou wat hem betreft beter op representativiteit moeten worden gelet, bijvoorbeeld een bredere groep van rijke en arme mensen.

Nu is er geselecteerd op de man-vrouwverhouding en op leeftijd. Tegelijk ziet Allegretti dat de groep best breed is en niet alleen bestaat uit studenten die makkelijk tijd kunnen maken. ‘Ik heb mensen gezien die hun vakantiedagen verkocht hebben om hierbij te mogen zijn’, zegt Allegretti. Overigens zouden bij een nieuw proces nieuwe burgers betrokken moeten zijn, klinkt het in de wandelgangen van het Europees Parlement. Anders institutionaliseer je de burgers terwijl juist hun relatief onbevangen blik als ervaringsdeskundige van grote waarde is.