Criminelen in de zorg moeten keihard aangepakt

Criminelen in de zorg moeten de pas worden afgesneden. Gemeenten lopen daarbij echter tegen dikke muren aan. De veertien Twentse gemeenten willen als proeftuin voor het land fungeren. Niet alleen door de huidige obstakels bij de aanpak van ‘rotte appels’ te beslechten, maar ook om met oplossingen te komen die landelijk kunnen worden ingevoerd.

Verwevenheid

Dat bepleit Eugène van Mierlo, wethouder Almelo (zorg en Wmo, CDA) en regionaal portefeuillehouder Aanpak Zorgfraude in Twente. Hij reageert daarmee op het rapport van het InformatieKnooppunt Zorgfraude (IKZ) naar de verwevenheid tussen criminaliteit en zorg. Op basis van casussen die door de RIEC-Oost Nederland aan het IKZ zijn aangereikt, blijkt klip en klaar dat er criminelen actief zijn in de zorg. Het is voor het eerst dat die verwevenheid is onderzocht.

 

Hennepteelt en mensensmokkel

Bij de meerderheid van 22 onderzochte Twentse casussen is sprake van hennepteelt. Er is zelfs een hennepkwekerij in een woning van een cliënt aangetroffen. Drie zorgaanbieders zetten – als dagbesteding – cliënten in voor het knippen van hennep. Bij zes andere organisaties zijn ook andere vormen van criminaliteit vastgesteld. Het gaat daarbij om witwassen, belastingfraude, uitkeringsfraude, illegaal gokken, het faciliteren van criminele activiteiten en seksuele uitbuiting van cliënten. Bij zeven andere zorgorganisaties was daarnaast ook sprake van mensensmokkel, bezit en verkoop van illegale wapens en lidmaatschap van een Outlaw Motorcycle Gang (OMG). De criminele zorgbureaus zijn actief binnen de Wmo, de jeugdhulp en de Wet langdurige zorg (Wlz). Bij dertien van de 22 bureaus was ook sprake van fraude. De onderzoekers van het IKZ verwachten dat de omvang van de criminele verwevenheid in Twente groter is dan nu geconstateerd. Het IKZ kan geen generieke uitspraken doen over mogelijke landelijke omvang.

 

Schokkend

‘Schokkend, bizar en verontrustend’, stelt wethouder Van Mierlo. ‘Het gaat om kwetsbare mensen die afhankelijk zijn van hun zorgverleners en die door criminelen worden uitgebuit. Onbestaanbaar.’ Dat er sprake is van zorgfraude, wist Van Mierlo. De veertien Twentse gemeenten zetten al jaren actief in op fraudebestrijding in de zorg. Nu staat echter als paal boven water dat er ook sprake is van verwevenheid van zorg en criminaliteit. ‘Deze rotte appels moet je keihard aanpakken.’ Gemeenten lopen daarbij tegen behoorlijk wat belemmeringen aan, in onder meer wet- en regelgeving, aldus Van Mierlo. ‘We willen al aan de voorkant in actie kunnen komen, maar daarvoor hebben we het rijk nodig.’

 

Onoorbare praktijken

De beperkte mogelijkheden om onderling gegevens uit te wisselen, is een van de belemmeringen waar gemeenten tegenaan lopen. Als bij de ene gemeente een malafide of criminele zorgverlener de deur wordt gewezen, kan hij doodleuk bij een andere gemeente zijn onoorbare praktijken voortzetten. En als er uit een RIEC-onderzoek naar voren komt dat een zorgverlener zich tevens inlaat met criminele activiteiten, mag die informatie vervolgens niet rechtstreeks gedeeld worden met de Inspectie SZW en het zorgkantoor.

 

Sluitende bewijslast

Daarnaast zijn rechtszaken – of het nu gaat om bestuursrecht, civielrecht of strafecht – voor gemeenten tijdrovend. ‘Je moet zorgen voor zwaar sluitende bewijslast en daar gaat heel veel tijd en geld in zitten.’ Bij het strafrecht zijn gemeenten bovendien afhankelijk van de capaciteit en mogelijkheden van het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan. ‘Het OM zegt ook vaak dat bestuursrecht en civiel recht sneller gaan dan strafrecht, maar ik vind dat het ‘en-en’ moet zijn. We willen geld terugvorderen, maar ook dat er een einde komt aan de praktijken van de criminele zorgaanbieders. We willen dat deze zorgaanbieders een figuurlijke stempel op hun voorhoofd krijgen, zodat ze hun praktijken nergens anders kunnen voortzetten. Dat zal ook een afschrikkende werking hebben.’ Alleen als een zorgverlener via het strafrecht wordt veroordeeld, krijgt de zorgverlener geen VOG (Verklaring Omtrent Gedrag) meer. Zonder zo’n verklaring is het onmogelijk om in een andere gemeente voet tussen de deur te krijgen.

 

Katvangers

Alhoewel, uit het IKZ-onderzoek blijkt ook dat regelmatig ‘katvangers’ worden ingezet. ‘Kennissen of familie worden ingezet om dezelfde praktijk voort te zetten, zodat de crimineel niet direct zichtbaar is, maar de touwtjes wel in handen heeft’, aldus Van Mierlo. Criminelen blijven zo onder de radar.

 

Uitwisseling gegevens

Ook het IKZ zet in zijn rapport een aantal belemmeringen voor een stevige aanpak op een rijtje. Door lage drempels is de toegang tot de zorgmarkt voor malafide zorgorganisaties relatief eenvoudig. ‘Aan de voorkant worden te weinig kwaliteitseisen gesteld, voor met name pgb-aanbieders’, aldus het IKZ. Daarnaast zijn toezicht en opsporing niet efficiënt genoeg. Gebrek aan geld en menskracht is hier mede debet aan, zoals ook Van Mierlo stelt. Ook hebben gemeenten te weinig bevoegdheden om toezicht uit te voeren op ondermijnende criminaliteit, stelt het IKZ. ‘Dit is een taak van politie en justitie. En ook hier geldt weer dat de informatiedeling van belang is om te voorkomen dat kwetsbare cliënten in handen vallen van criminele aanbieders’, voegt Van Mierlo daaraan toe. De problematiek staat bovendien bij sommige partijen met een preventie-, toezicht- en/of controletaak onvoldoende op de agenda. Tevens is er onvoldoende expertise om de problematiek te herkennen en aan te pakken. Betere uitwisseling van gegevens en nauwere samenwerking kan ook helpen bij de aanpak van zorgcriminelen, aldus het IKZ.

 

Financiële rechercheurs

Van Mierlo wil bij het ministerie van VWS gaan pleiten voor een proeftuin in Twente. ‘Als we extra mensen en middelen krijgen, kunnen we ons hier ten volle op richten. In mijn gemeente is er structureel 2,5 fte bij gekomen, maar als je dit goed wilt aanpakken en wilt pionieren, is echt meer nodig.’ Zo zou hij zou graag digitale en financiële rechercheurs inschakelen. ‘Om de bewijslast in een zorgfraude-casus rond te krijgen, was deze expertise noodzakelijk. Maar dat kun je niet van Wmo- toezichthouder verwachten.’ Ook moet wet- en regelgeving worden veranderd zodat gemeenten eenvoudiger informatie kunnen uitwisselen als er iets niet pluis is. Goede initiatieven moeten in de landelijke etalage worden gezet. ‘Zo werken wij in Almelo en Hof van Twente met kwaliteitseisen voor pgb-zorg. Dit soort voorbeelden willen we graag delen. We worstelen allemaal met dezelfde vraagstukken.’

 

Landelijke aanpak

Hij hoopt dat met de ervaringen die in de proeftuin worden opgedaan, een landelijke aanpak tot stand kan komen. ‘We willen dit graag uitdokteren voor de rest van het land. Geld voor de zorg moet naar de zorg en naar kwalitatief goede zorg gaan, en niet naar criminelen over de rug van kwetsbare cliënten. En waar ook goede zorgverleners onder lijden. Zorgcowboys en criminelen zorgen, helaas, voor een smet op de hele sector.’