Zeist telt meeste grijze ambtenaren, Haarlemmermeer de minste

Bijna een kwart van de ambtelijke organisatie in Zeist is 57 jaar of ouder. Hilversum en Lelystad volgen met respectievelijk 19,3 en 19,1 procent. Zeist zit daarmee qua ‘grijsheid’ ver boven het landelijk gemiddelde van 13 procent en heeft relatief gezien drie keer zoveel oudere werknemers als bijvoorbeeld Haarlemmermeer, Spijkenisse en Heerlen.

Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur. Twee jaar geleden ontdekte Zeist het bestaan van de grijze prop in de gemeentelijke organisatie. ‘Toen we zagen dat het aantal 57-plussers erg hoog aan het worden was, hebben we actief geprobeerd voor nieuwe vacatures meer jongeren te werven. Maar sinds we kort daarna met de reorganisatie begonnen, hebben we daar niet meer op gestuurd. Om ruimte te creëren, worden openvallende plekken in principe niet meer opgevuld’, zegt gemeentesecretaris Fred Schriever van Zeist.

Het geringe aantal 57-plussers in Haarlemmermeer blijkt het gevolg van een grote reorganisatie. ‘Veel oudere werknemers zijn toen gestimuleerd te vertrekken’, aldus Corine Jansen, hoofd personeel en organisatie. ‘En veel mensen zijn ook gegaan.’

Reorganisatie

Met het oog op de reorganisatie komt Zeist de grijze prop goed uit. Inzet van die reorganisatie is het uitbesteden en op afstand plaatsen van veel (uitvoerende) gemeentelijke taken, zoals het zwembad en de begraafplaats. Op termijn betekent het zich richten op wat Schriever noemt ‘de kern van onze opdracht’, dat Zeist veel minder ambtenaren nodig heeft. Dat er tijdelijk met een ouder en dus duurder appa- raat wordt gewerkt, neemt de Utrechtse gemeente op de koop toe. ‘Vanwege hun leeftijd vertrekken die ouderen op relatief korte termijn vanzelf. Had je nieuwe, jonge mensen aangenomen, dan had dat een groter financieel probleem gegeven: je kunt niet zomaar van ze af’, zegt de gemeentesecretaris.

Ook Hilversum, dat na Zeist het hoogste percentage 57-plussers scoort (19,34), is niet ongelukkig met haar relatief grijze ambtenarenkorps, maar om een andere reden. ‘Ze zijn loyaler en vertrekken minder snel dan de dertigers. Die kunnen zo weer weg zijn. Dan is de vraag waar je het meest aan hebt’, zegt wethouder Karin Walters (SP, arbeidsmarktbeleid).

Relatief

Uit de Vergrijzingsmonitor - een jaarlijks onderzoek van Kluwer, KPMG en Randstad- blijkt dat bij de overheid relatief veel oudere werknemers in dienst zijn. De meeste ambtenarenzitten in de leeftijdscategorie 45-50 jaar. Onder de gemiddelde Nederlandse beroepsbevolking is de leeftijdscategorie 35 tot 40 jaar het best vertegenwoordigd. De ambtelijke vergrijzing is volgens het onderzoek vooral terug te vinden bij de provincies, de gemeenten, de waterschappen en de rechterlijke macht.

Door diverse taakstellingsoperaties in de afgelopen jaren en de gunstige uittredingsregeling, onder de voormalige minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes totstandgekomen, is het aantal ouderen bij het rijk relatief gezien lager, aldus Steven Olthof van KPMG. Ruim zestig procent van de organisaties in de publieke sector verwacht door de vergrijzing in moeilijkheden te komen.

Vergrijzing gaat doorgaans gepaard met een aantal problemen: het belemmert enerzijds de doorstroming van jongeren in de organisatie, terwijl een massale uitstroom een acuut vervangingsprobleem geeft. Uit de Vergrijzingsmonitor blijkt dat de publieke sector dit jaar meer problemen heeft met het vinden van geschikt personeel dan in 2007.

Zorgen

De vergrijzing van de overheid baart minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken zorgen. Uit een vorige week door haar ministerie gepubliceerd rapport (Jong en gewild) blijkt dat ongeveer 15 procent van de overheidswerknemers jonger is dan dertig jaar. Dat is ongeveer tweemaal zo laag als het aandeel van die groep in de beroepsbevolking. Demografische ontwikkelingen laten zien dat het aandeel jongeren in de Nederlandse bevolking zal afnemen. ‘Door deze zogeheten ‘ontgroening’ daalt het aanbod jongeren op de arbeidsmarkt en de concurrentie zal toenemen. En dat die concurrentie zwaar is blijkt ook al uit het feit dat het aandeel jongeren in de markt tweemaal zo hoog is als bij de overheid. We moeten dus aantrekkelijker worden voor jongeren om aan de vervangingsvraag te kunnen voldoen’, aldus Ter Horst. Het is een van de redenen om door te gaan met het rijkstrainee-programma voor jongeren.

Een ‘grijs’ apparaat hoeft volgens Olthof niet per se een probleem te zijn. ‘Het vooroordeel dat ouderen vaak ongemotiveerd, ziek, zwak of misselijk zouden zijn, klopt niet. Onderzoek wijst uit dat dat niet zo is. Het is eerder omgekeerd: ze zijn loyaler dan jongere collega’s en even productief. Maar je moet ze wel aandacht geven en dat gebeurt vaak niet. Werkgevers steken geen euro in opleidingen voor ouderen en ze laten ze vaak te lang op één plek zitten’, zegt hij.

Om vervangingsproblemen te voorkomen raadt Olthof aan te beginnen het personeelsbestand te analyseren. Tegelijkertijd pleit hij ervoor ouderen hoogwaardiger werk te laten doen. Het grootste probleem van vergrijzing van het personeelsbestand is volgens hem het verlies van kennis en ervaring. Zaak is het die zoveel mogelijk in systemen vast te leggen of anders via meestergezelconstructies over te dragen.

Verantwoording onderzoek

Het onderzoek naar de vergrijzing van het ambtelijk apparaat in de 50.000+-gemeenten door Binnenlands Bestuur is uitgevoerd door Peter Faber/UZ3 Onderzoek. Van de 67 gemeenten met meer dan 50.000 inwoners deden er vier niet mee aan het eind april uitgezette onderzoek (Alkmaar, Almelo, Purmerend en Den Helder). Van zes gemeenten waren de antwoorden op de gestelde vraag niet specifiek genoeg (Amsterdam, Ede, Emmen, Groningen, Delft en Terneuzen). Deze gemeenten zijn daarom niet in de tabel rechts opgenomen.

Van groen naar grijs