Vrije jongen in het stadhuis

Christophe van der Maat kon het niet langer aanzien. Zo veel talent dat niet wordt gedeeld, in de ambtelijke molens vastloopt of simpelweg verdwijnt. Natuurlijk, er zijn uitdagende pools en detacheringen, maar uitwisseling van informatie en kunde tussen overheden is nog steeds eerder uitzondering dan regel. Leerde de overheid maar van de duurbetaalde organisatiebureaus, verzucht Van der Maat.

‘Die wisselen de kennis die de overheid gewoon in huis heeft uit en passen deze toe. Dat kunnen overheden toch ook met elkaar organiseren? Geef talenten de vrijheid om hun vleugels uit te slaan naar andere overheden. Laat ze als publiek ondernemer aan de slag gaan en sta toe dat nieuwe kennis ingezet kan worden bij andere overheidsorganisaties. Zo maak je werk met werk en wordt het publieke rendement van professionals binnen de overheid vergroot.’

Beleidsambtenaar Van der Maat (30) liep een jaar rond met het idee, sparde, onderhandelde en praatte als brugman en sinds vorige maand is hij het: de eerste Zelfstandige Publieke Professional (ZPP) van het land. ‘Het ei van Columbus voor de nieuwe overheid’, zegt Van der Maat over deze door hem en Drechtstedencollega Jochem Meulesteen ontworpen nieuwe aanstellingsvorm bij de overheid. ‘Je combineert de drijfveren van het ondernemerschap met het werk voor de publieke zaak.’ Van der Maat is fulltime senior adviseur strategie & beleid bij de bestuursdienst van de gemeente Dordrecht en krijgt wekelijks 9 uur onbetaald verlof.

Daardoor werkt hij nu 27 uur voor Dordrecht en kan hij als ZPP’er tegen een publiek tarief werk doen voor andere overheden; klussen die aansluiten bij zijn persoonlijke ambities en takenpakket in Dordrecht. Zoals nu bij de provincie Noord-Brabant, waar hij tot het einde van het jaar 16 uur in de week aan alliantiemanagement en voor Brabantstad werkt.

Filosofie

 

De filosofie achter de ZPP’er is eenvoudig: overheden hebben behoefte aan creatieve geesten met ondernemerszin en getalenteerde ambtenaren hebben behoefte aan uitdagingen en flexibiliteit. Laat die ambtenaren bij de Belastingdienst een ‘Verklaring arbeidsrelatie resultaat uit overige werkzaamheden’ aanvragen en laat overheden de deuren openzetten voor deze ZPP’ers. Overheden kunnen tegen een publiek tarief zo’n ondernemende ambtenaar inhuren en het ZPP’erschap in eigen gelederen bevorderen. Brabant betaalt voor de diensten van Van der Maat het detacheringstarief van gemeenteschaal 12 (zonder overheadberekening), met een kleine risicotoeslag.

Het publieke tarief voor senior adviseurs en hoger is tussen de 60 en 85 euro per uur, exclusief btw. Detachering wil Van der Maat het niet noemen. Hij zegt: ‘Met detachering maken we meer administratiekosten dan nodig. Mijn baas maakt dan een afspraak met de baas van de andere organisatie, en onze P&O afdeling moet afspraken maken met de andere kant. Het individuele publieke ondernemerschap is efficiënter. Laat mij mijn eigen boontjes maar doppen.’

Het had overigens weinig gescheeld of de plannen van Christophe van der Maat waren gestrand, toen hij deze zomer bij een goed adviesbureau aan de slag kon en de gemeente Dordrecht nog geen volmondig ja had gezegd tegen de ZPP-proeftuin. Van der Maat: ‘Ik werkte 4 jaar met plezier in Dordrecht en ben met mooie opdrachten bezig. Tegelijkertijd had ik besloten ook op andere plekken werkervaring te willen opdoen. Ik stond op een tweesprong. Ik kon bij het organisatiebureau uitdagend werk doen of blijven werken voor Dordrecht, maar dan wel met ruimte voor het ZPP’erschap.

Ik heb de keuze voorgelegd aan mijn leidinggevende en de gemeentesecretaris en gevraagd samen de ZPP-proeftuin te organiseren. Dordrecht besloot partner te worden. Ik blijf inzetbaar voor Dordrecht en ik kom met nieuwe kennis terug van mijn klussen. Ik merk het nu al. De kennis die ik opdoe bij de provincie Noord-Brabant past prima bij mijn werkzaamheden voor nieuwe samenwerkingsvormen in de Drechtsteden. En het kost Dordrecht niets. Huren ze mij in via een adviesbureau, dan betalen ze het dubbele en kan ik ook nog hun kennis tegen hogere prijzen vermarkten.’

Onderscheiden

 

Dordrecht is in de ZPP-proeftuin gestapt omdat ambtenaren in deze veranderende samenleving flexibel inzetbaar moeten zijn. En omdat ze goede en creatieve ambtenaren wil binden, zegt wethouder Piet Sleeking (Beter voor Dordt, o.a. Personeel en Organisatie). Sleeking: ‘We hopen met de ZPP-vorm een instrument in handen te krijgen waarmee onze organisatie zich kan onderscheiden op de arbeidsmarkt. Daar komt bij dat Van der Maat zijn ervaringen bij de provincie Noord-Brabant ook voor Dordrecht en de Drechtsteden kan inzetten.

Op die manier kan hij zich verder ontwikkelen, komt een goede kennis en praktijkuitwisseling tot stand en besparen wij ook nog eens een stevig bedrag aan bijvoorbeeld een MBA-opleiding.’ De wethouder heeft er vertrouwen in dat het ondernemerschap in het gemeentehuis uiteindelijk twee kanten opwerkt. Zegt Sleeking: ‘De ZPP’er is vrij om de in Dordrecht ontwikkelde kennis toe te passen bij andere overheden. Tegelijkertijd gaan we ervan uit dat de opgedane kennis en contacten van meerwaarde zijn voor de eigen organisatie.’

De ZPP-aanstellingsvorm past volgens de Dordtse wethouder binnen het nieuwe personeelsbeleid van de gemeente. Piet Sleeking: ‘We zetten in op verschillende faciliteiten op het gebied van het Nieuwe Werken, talent- en leiderschapsontwikkeling en flexibilisering, bijvoorbeeld als het gaat om beloning. Het zijn allemaal aanpassingen die ervoor moeten zorgen dat we een sterke en aantrekkelijke ambtelijke organisatie houden.’

Piet Sleeking zegt zich te realiseren dat niet iedere ambtenaar morgen op zijn deur klopt met een lang gekoesterde ZPP-wens. ‘Uiteraard moet het wel passen in de persoonlijke situatie en ontwikkeling van de medewerkers. Daarnaast neem je als publiek ondernemer wel risico’s. Ik ben daarom erg benieuwd hoeveel ambtenaren willen meedoen. Overheidsorganisaties die willen aansluiten bij de proeftuin zijn welkom!’

Decentralisatie

 

Dordrecht is groot genoeg om een prijzige senior adviseur bij een adviesbureau in te huren. Kleine gemeenten hebben het lastiger. Vooral zij hebben daarom baat bij deelname aan de ZPP-constructie, meent Van der Maat. ‘Door de uitdagingen die eraan komen en de bezuinigingen waarin ze zitten, staat de kwaliteit van de ambtelijke organisatie in vooral de kleine gemeenten onder druk. Hoe mooi zou het zijn als de kennis die in grote gemeenten als Breda of Leeuwarden wordt ontwikkeld, voor een publiek tarief kan worden ingezet in Zundert of Littenseradiel.’

De ZPP-formule werkt volgens Van der Maat vooral bij concrete opdrachten. Hij zegt: ‘Neem de aanstaande decentralisaties in het sociale domein of het breder toepassen van innovatieve besparingen die óveral worden uitgevonden. We vinden het wiel opnieuw uit, terwijl aan dergelijke opdrachten wellicht een professional verbonden is die dat wiel direct aan de kar bij een andere organisatie kan klikken.’

Maar ook grote gemeenten kunnen profiteren van ZPP’ers, meent Van der Maat. De vergrijzing komt eraan. Kennis lekt weg. Hoe lossen we dat op? Christophe van der Maat: ‘Dat moet je doen door een netwerk van professionals tussen overheden én tussen overheid en markt te organiseren, waarbij je vaart op de ontwikkelbehoefte van die professionals en de drijfveren van het publieke ondernemerschap.’ Via de ZPP-constructie kunnen gemeenten niet alleen jonge honden als Van der Maat, maar ook gepensioneerden aantrekken. ‘Iedereen met passie en ondernemerszin.

Voor jonge ambtenaren kan het een reden zijn om voor de overheid te blijven werken; voor mij is het dat zeker’, aldus Van der Maat. ‘Ik wil mij ontwikkelen door meer gevarieerde werkervaring op te doen en dat met elkaar te gaan verbinden. Ook bij Shell of Unilever, waarom niet? Dat organiseren we sneller via de ZPPvorm en ik denk dat Dordrecht heel blij zou zijn als mij dat lukt. In plaats van 10 duizend euro uit te geven voor een opleiding, hoeven ze mij alleen maar onbetaalde tijd te geven.’

Publiek tarief

 

De ZPP’er voldoet aan de behoefte van een ondernemende overheid, gelooft Christophe van der Maat stellig. En net als hij zijn er talloze jonge (en niet meer zo jonge) ambtenaren die houden van flexibiliteit en uitdaging, maar niet de stap naar het echte ondernemerschap willen of durven maken. De ZPP’er blijft immers zijn pensioen opbouwen en profiteert ook van de riante secundaire arbeidsvoorwaarden in overheidsland. Het ‘publieke tarief’ staat daar tegenover.

Maar er kleven ook risico’s aan het ZPP’erschap. Van der Maat: ‘De betekenis van een afdeling vervaagt. Dat zie je toch al gebeuren onder invloed van het Nieuwe Werken. Het gevaar is dat je niet meer ‘plaatsbaar’ bent, dat je een lone wolf wordt. In Brabant is het: wie is die gast en in Dordrecht is het: waar is die gast? Ik merk ook dat er verschillend op mijn ZPP-verhaal wordt gereageerd. Daar moet ik alert op zijn. Voordat je het weet kleeft er een beeld van ‘mooie praat, maar zakkenvuller’ aan je. Het ligt anders, ik geloof in de publieke zaak, maar wil die wél graag op mijn eigen manier en vanuit mijn eigen professionaliteit dienen.’

Christophe van der Maat heeft met Dordrecht afgesproken om na een jaar te bezien of de ZPP-aanstellingsvorm juridisch, organisatorisch en sociaal houdbaar is. Er komt ook een publieke code voor ambtenaren die tussen markt en overheid werken en een tarief verdienen dat past bij een moderne overheid. ‘Zie het als zelfregulering van de ZPP’er’, aldus Van der Maat. Wellicht met een stichting die het netwerk ondersteunt en als toezichthouder de gemeentesecretarissen van de aangesloten gemeenten.

Van der Maat: ‘Ik heb geen zin in rompslomp, maar het moet wel transparant en duidelijk zijn dat het om een publiek initiatief gaat. Anders is het concept niet houdbaar. We combineren markt en overheid zonder concessies te doen aan de normen van de moderne publieke sector. Ik kom straks niet in een Audi A6 voorrijden; daarvoor had ik echt een andere weg moeten inslaan.’ 

---

ZPP-proeftuin

De ZPP-proeftuin is een gezamenlijk initiatief van Dordrecht en De Netwerkstad van de initiatiefnemers Christophe van der Maat en Jochem Meulesteen. De ZPP’er past binnen het concept van de ‘nieuwe ambtenaar’, die transparante afspraken maakt over resultaten en zelf invult hoe hij/zij die resultaten bereikt. De ZPP-proeftuin duurt één jaar, start klein en staat open voor uitbreiding. Dordrecht biedt in de ZPPconstructie ambtenaren een combinatie van een overheidsbaan in vaste dienst en flexibel ‘opdrachtnemerschap’ aan.

Door een speciale onbetaald verlofregeling kan een ambtenaar ZPP-tijd kopen en gebruik blijven maken van de arbeidsongeschiktheidsverzekering, pensioenopbouw en zorgverzekering. Een reguliere ondernemer moet deze kosten zelf voor zijn rekening nemen. In overleg met, in dit geval, Dordrecht kan de ZPP’er ook ervaring opdoen bij maatschappelijke organisaties of commerciële ondernemingen. In dat laatste geval wordt een plustarief gerekend.

De ‘plus’ wordt vervolgens gebruikt voor de ontwikkeling van de medewerker, bijvoorbeeld door een cursus te financieren of tijd te besteden aan het schrijven van een artikel. De proeftuin wordt afgerond met een rapportage aan de directie van de gemeente. De Netwerkstad maakt in het proeftuinjaar een volledige uitwerking van de aanstellingsvorm- ZPP die beschikbaar is voor alle overheidsorganisaties. De Netwerkstad organiseert ook een ZPP- netwerk en ontwikkelt standaarden (offertes, facturen, belastingtips). 

---

ZPP versus pooling

Netwerkpools en detacheringsconstructies tussen overheden stimuleren de flexibiliteit en de uitwisseling van kennis. De ZPP-vorm is aanvullend op deze constructies en gaat verder doordat de ambtenaar zelf ook risico neemt. Bij detachering vanuit een gemeente is sprake van vaak kleinschalige uitwisseling en vindt daarvoor per medewerker verrekening van uren plaats.

Bij pooling maken de deelnemende organisaties op grotere schaal afspraken over het delen van personeel. Dit systeem lijkt meer op de ZPP-vorm dan detachering, omdat uren worden geregistreerd en wordt gekeken of iedereen evenveel uren heeft gehaald als gebracht. De organisatievorm van de pools zijn verschillend, maar meestal wel bedoeld om op grotere schaal capaciteit te delen.

Netwerkpools vergemakkelijken de uitwisseling en maken het mogelijk dit tegen lagere transactiekosten te organiseren dan bijvoorbeeld afzonderlijke detacheringen. Netwerkpools en detachering verschillen vooral van het ZPP-erschap, omdat bij de ZPP’er het individueel publiek ondernemerschap meer centraal staat.

Dat betekent onder andere dat de ambtenaar zelf risico neemt door eerst een deel van zijn salaris in te leveren en zelf verantwoordelijk is voor het verwerven van opdrachten. Ook heeft de ZPP’er naast de opdrachtgever geen hiërarchisch leidinggevende. Bij detachering en netwerkpools ligt dit anders. De ZPP’er kiest voor deze investering omdat hiermee een grotere professionele vrijheid ontstaat.  

---

‘Spannende ontwikkeling’

Bram Steijn, hoogleraar bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, gespecialiseerd in personeelsbeleid bij de overheid, vindt de ZPP’er een spannende ontwikkeling in het openbaar bestuur.

Hij zegt: ‘Ik kan mij voorstellen dat een ondernemende groep ambtenaren dit ZPP’erschap heel interessant vindt. Je trekt er misschien ook een ander type ambtenaar mee aan. Sommige jonge ambtenaren klagen niet voor niets over het gebrek van resultaatgerichtheid van de overheid. Dat stop je hier in je contract. Dat bevalt mij wel. We willen dat verschillende gemeenten of overheden gebruikmaken van gemeenschappelijk beschikbare kennis en dat vooral kleinere gemeenten aan poolvorming doen, maar die structuur komt nauwelijks van de grond.

De ZPP’er zou die gewenste structuur kunnen vlottrekken en een goed instrument kunnen zijn om de schaarse kennis die niet continu nodig is, te verdelen. Ik zie ook wel wat problemen; denk aan de integriteit. Een leuke opdracht, maar je gewone werk lijdt eronder. Zolang er afspraken zijn gemaakt en de leidinggevende weet wat er gebeurt, hoeft dat overigens geen ellende te geven. Het risico weegt niet op tegen het voordeel van kennisdeling tussen overheden. Nu maar hopen dat onze ZPP’er genoeg opdrachtgevers kan vinden.’

 

Meer informatie: Informatie over de ZPP-aanstellingsvorm is te vinden op www.denetwerkstad.nl