Verkeerd advies SZW over maandelijks beslag op bijstand

Demissionair minister Carola Schouten (Armoedebeleid en Participatie, ChristenUnie) erkent dat het ministerie van SZW de VNG verkeerd heeft geadviseerd over maandelijks beslag op een bijstandsuitkering. Dat schrijft ze in een reactie op vragen van Kamerlid Hülya Kat (D66). Veel gemeenten dragen bij beslag op een bijstandsuitkering maandelijks af aan de deurwaarder. Hierdoor komt de debiteur onder het bestaansminimum terecht. De rechtbank Noord-Holland oordeelde in april dat de extra maandelijkse kosten als schade door de gemeente moet worden vergoed.

De aanleiding voor deze uitspraak is een proefprocedure van SchuldInfo. Schuldenexpert en jurist André Moerman, eigenaar van SchuldInfo, heeft aangevoerd dat ‘de beslagvrije voet gelijk is aan de netto-uitkering exclusief vakantiegeld’. Er is volgens Moerman daarom geen ruimte voor een maandelijkse beslagafdracht. ‘Als de gemeente wel de ruimte heeft om te kiezen voor een maandelijkse afdracht of het vakantiegeld jaarlijks af te dragen’, zegt Moerman, ‘is de keuze om maandelijks af te dragen in strijd met het evenredigheidsbeginsel. Dit vanwege de extra kosten die dit voor de debiteur met zich meebrengt.’

Oplopende kosten

Die extra kosten speelden een belangrijke rol in de proefprocedure. Moerman: ‘De maandelijkse afdracht aan de gerechtsdeurwaarder is extra nadelig voor de debiteur. De deurwaarder brengt voor de inning en verdeling kosten in rekening. Deze kosten zijn bij een maandelijkse afdracht twaalf keer hoger dan bij een jaarlijkse afdracht.’

En dat kan behoorlijke in de papieren lopen, zo laat deze rekensom zien. Bij één schuldeiser die beslag heeft gelegd bedragen de kosten bij maandelijks afdragen 161,16 euro per jaar. Wanneer één keer per jaar aan de deurwaarder wordt afgedragen moet 13,43 euro van het vakantiegeld worden ingeleverd. Bij vier schuldeisers die beslag hebben gelegd is het verschil nog groter, namelijk 447,48 euro bij een maandelijkse afdracht, en 37,21 euro bij een jaarlijkse afdracht. En hoewel het laatste veel voordeliger is voor de burger, kiezen veel gemeenten voor maandelijks afdragen. ‘Om praktische redenen, of omdat ze dit nu eenmaal altijd zo hebben gedaan’, verklaart Moerman.

De Rechtbank Noord-Holland gaf hem in april gelijk en oordeelt dat maandelijks afdragen bij mensen die leven onder het bestaansminimum niet mag. De extra kosten die maandelijks door de deurwaarder in rekening worden gebracht moet de gemeente als schade vergoeden.

Ander licht

De VNG heeft deze casuïstiek in 2021 al eens bij SZW onder de aandacht gebracht. Toen gaf het ministerie aan dat gemeenten zelf mogen afwegen of zij maandelijks of jaarlijks afdragen. Als er maar rekening werd gehouden met het belang van de burger. Het zou immers kunnen dat de inwoner liever heeft dat de vakantietoeslag wordt opgespaard en een keer per jaar wordt uitbetaald, zo redeneerde Sociale Zaken.

De uitspraak van de rechter werpt hier nu een ander licht op, erkent Schouten. ‘Hoewel er vanuit SZW eerder anders over werd geoordeeld, begrijp ik de uitspraak van de rechter dat het bestaansminimum op maandbasis moet worden geborgd. Als iemand van een bedrag onder het bestaansminimum moet leven, is de kans immers groot dat iemand verder in de financiële problemen komt’, schrijft de minister. Schouten roept gemeenten op om hiermee in de uitvoering rekening te houden.

Jaarlijkse afdracht prefereert

Dat betekent dat bij beslag op een bijstandsuitkering alleen het vakantiegeld onder het beslag valt. Er kunnen volgens de minister echter omstandigheden zijn waarbij de reservering van het vakantiegeld maandelijks wordt afgedragen aan de deurwaarder. Bijvoorbeeld wanneer beslag ten gunste van maandelijks verschuldigde kinderalimentatie wordt gelegd en de maandelijkse afdracht wenselijk is voor de alimentatiegerechtigde om daarmee te kunnen voorzien in het levensonderhoud van het kind. Maar volgens Moerman kan dat niet en gaan gemeenten dan hun boekje te buiten. Dit omdat het vakantiegeld simpelweg niet maandelijks opeisbaar is. ‘Als de klant het niet kan opeisen, kan een schuldeiser het ook niet’, zegt Moerman. ‘Overigens zou dit eveneens betekenen dat de alimentatiegerechtigde bij een maandelijkse afdracht minder krijgt dan bij een jaarlijkse afdracht, omdat de kosten eerst in mindering wordt gebracht.’

Schouten ziet geen aanleiding voor gemeenten om in alle gevallen van maandelijkse afdracht de kosten te vergoeden. ‘De uitspraak van de rechtbank leidt niet tot een andere conclusie zolang de vakantietoeslag maandelijks wordt uitgekeerd bij een maandelijkse afdracht van beslag’, aldus de bewindsvrouw. Wel wil ze, samen met de VNG, kijken hoe gemeenten verder ondersteund kunnen worden bij de afweging tussen maandelijkse en jaarlijkse afdracht, waarbij jaarlijkse afdracht ‘waar mogelijk en passend de voorkeur heeft.’

Werkwijze gemeenten

Moerman vindt het goed dat de minister de uitspraak onderstreept. ‘Dit betekent dat heel veel gemeenten hun werkwijze moeten aanpassen’, zegt hij. Op 22 augustus voert de VNG een uitvoeringsscan uit rond de impact die het aanpassen van deze werkwijze bij lopende beslagen heeft op gemeenten. De woordvoerder van de gemeentekoepel laat weten ‘bij eventuele gevolgen voor de uitvoeringspraktijk’ gemeenten hierbij te ondersteunen.