Pionieren in de Peel

Inwoners van het 250 zielen tellende Noord-Limburgse dorp Vredepeel zagen hun school sluiten en de kerk steeds leger raken. Ze besloten er met financiële steun van de gemeente zelf een nieuw gemeenschapshuis en kleine woonlocaties van te maken. ‘We doen het samen.’

Peelpuist

‘Dat is een peelpuist’, vertelt Toon van Hoof. Hij is een van de gangmakers van het bewonersinitiatief om de kerk en het schoolgebouw van het dorp Vredepeel onder de rook van Venray te behouden. Maar nu ook als gemeenschapshuis. Aan de zijwand van de verenigingsruimte staat een soort altaartje met verschillende maten ballen in verschillende kleuren op houten paaltjes en een oude, uit het veen opgediepte boomstronk. Een peelpuist dus. Het staat symbool voor de verenigingen van het dorp die ieder een bal hebben gekneed om samen het dorp in balans te houden.

Geheel energieneutraal

De besturen van de kerk, dorpsraad en stichting gemeenschapshuis vormden een projectgroep en turnden de voormalige kerk om in een gebouw met vier functies: een kerkdeel, een recreatiedeel, een verenigingendeel en een deel voor ontmoeting. Zo is het pand nu van ‘het dorp’. Goed, het bisdom kan bij grote kerkdiensten het verenigingsdeel in gebruik nemen. Andersom kan dat niet. Maar de kosten worden naar gebruik van het vloeroppervlak gedeeld: 23 procent door het kerkbestuur, 77 procent door het gemeenschapshuis. Er zijn trouwens niet zoveel kosten, want het pand is geheel energieneutraal verbouwd met onder meer een warmtepomp.

Tuinierende vrijwilligers

Op deze bewolkte dinsdagochtend zijn vrijwilligers druk in de weer om het groen rond het gebouw weer op orde te brengen. Het dorp is zo klein dat je er op de provinciale weg zo aan voorbij zou rijden. Er wonen 250 mensen. ‘Je kunt je wel voorstellen dat een school dan niet meer uit kan’, zegt Theo Kooter, voorzitter van de dorpsraad, terwijl we met z’n negenen met een kop koffie aan de stamtafel zitten. Onder hen drie medewerkers van stichting Katalys, voorheen Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM) die de Peel heeft ontgonnen, dat het project heeft ondersteund. En een ambtenaar van de gemeente Venray, Wilco van der Bas, die ‘zijn’ organisatie stimuleert te participeren in bewonersinitiatieven en nieuwe ambtenaren in hun inwerktijd langs Vredepeel stuurt om te leren. ‘Laat Toon hen maar inspireren!’

Koudwatervrees bij gemeente

De gemeente had aanvankelijk koudwatervrees toen ze van de Vredepeelse plannen hoorde. Konden bewoners zelf een gebouw bestieren? Moest daar niet te veel gemeentegeld bij? Nou ja, wel wat. In Vredepeel vijf ton. En een bijdrage van de provincie Limburg om het pand energieneutraal te maken. Volgens Van Hoof heeft het dorp er 2.500 vrijwilligersuren ingestoken ‘naast het besturen’. De bewoners deden veel zelf: slopen, grondwerk, riolering, de tuin. In het ‘landbouwdorp’ was genoeg materieel voorhanden. Hij vertelt trots over de verbouwing van de kerk  en hoe originele elementen, zoals het glas-in-lood, weer zijn teruggebracht. Het ziet er inderdaad fraai uit.

Eigen ontmoetingsplek

In de kadernota Accommodatiebeleid (2010) van de gemeente Venray stond de ambitie dat elk dorp en elke wijk over een eigen ontmoetingsplek beschikt en dat ‘de gemeentelijke verantwoordelijkheid aanvullend is op het particuliere initiatief’. De dorpsgemeenschap draagt zelf de verantwoordelijkheid voor de gemeenschapsaccommodatie, is het uitgangspunt van het traject ‘Schoon door de Poort’, ooit bedacht door voormalig wethouder Lucien Peeters (participatie, CDA). De gemeente faciliteert de totstandkoming van de duurzame exploitatie eenmalig en draagt maximaal twee derde van de investering bij.

Verhouding zoek

Het gaat in totaal om miljoenen euro’s voor vrij kleine gemeenschappen. Dit leidde november vorig jaar tot een amendement van de VVD bij de begrotingsbehandeling om de bijdrage van 2,4 miljoen euro voor De Schól in het nabijgelegen dorp Heide (500 inwoners) te schrappen. ‘Niet omdat we Heide geen dorpshuis gunnen, maar vooral omdat de verhouding zoek is en ook omdat de gemeente Venray vanaf 2026 structureel geld tekort dreigt te komen.’ De partij staat achter het beleid om elke wijk en elk dorp te helpen een eigen centrum te realiseren. ‘Maar in de uitwerking is dit beleid volledig uit de bocht gevlogen.’ Het amendement kreeg geen steun van de andere partijen.

Duurzame ontwikkeling

‘We doen het samen’, is een zin die vaak voorbij komt tijdens het gesprek aan de stamtafel. En Toon van Hoof is een ondernemer die niet graag stil zit: we moeten vooruit! In kleine gemeenschappen gaan deze ontwikkelingen soepeler, weet ambtenaar Van der Bas wiens opdracht het bij zijn aanstelling in 2007 was om de verhouding tussen inwoners en het gemeentebestuur te helpen verbeteren. ‘Die stond toen onder spanning.’ Het leidde tot gebieds- en wijkgericht werken en een podium voor kansrijke initiatieven, zoals in Vredepeel. ‘Het gaat om duurzame ontwikkeling van de gemeenschappen én de gemeente’. Het breidde zich uit naar de kernen Leunen, Blitterswijck, Oirlo, Merselo, Wanssum en Ysselsteyn. ‘In heel Noord-Limburg ontstaan zo zelfsturende vitale gemeenschappen.’

Zachte afspraken

Het is een van de twee ‘waardeposten’ van bewonersinitiatieven: preventie van maatschappelijke vraagstukken die anders met veel geld moeten worden opgelost en waarmee overheden duidelijk worstelen, zoals het zorginfarct, het woningtekort, eenzaamheid en mobiliteit. Maar Venray heeft ook spelregels. Er bestaan ‘zachte afspraken’: als een dorpsinitiatief op papier gereed is, wordt dit onafhankelijk beoordeeld. Als het plan voldragen is, gaat het naar het college en dan naar de gemeenteraad. ‘Raadsleden kunnen dan op locatie het verhaal van de initiatiefnemers horen.’ Deze afspraken betekenen ook oog voor rentabiliteit en verduurzaming, vertelt Van der Bas. ‘Je bouwt ook voor je kinderen.’ Er is geen dwingende eis het te linken aan economische ontwikkeling of ander gemeentebeleid, maar er wordt wel gevraagd te ‘kijken’ naar ‘mogelijk versterkende functies’ als sport of Wmo-voorzieningen.

Is Venray een sprookje?

Van der Bas vertelt dat Katalys geregeld meemaakt dat initiatieven waar ze zich in het hele land jaren voor hebben ingezet stranden in de gemeenteraad. ‘Is Venray nou een sprookje? Komt het daar altijd goed?’ Hij wijst erop dat vanaf 2006 met de gebiedsgerichte werkwijze een relatie is opgebouwd met de gemeenteraad. ‘Die is ook medeplichtig, onderdeel van het proces, geworden. De raad deelt de visie op vitale zelfsturende gemeenschappen, gaf het budget en stelde spelregels vast. Maar het gesprek met professionals over visie en obstakels is ook nodig.’ Voor Katalys is dat gemakkelijker, vindt adviseur Maurice Bergmans. ‘Wij staan er los van. Soms botsen de initiatief­nemers met de gemeente. Wij hebben dan de rol van katalysator om de boel vlot te trekken.’ Van Hoof zegt dat hun ‘school’ een ton kon lenen van Katalys, maar de begeleiding zeker zo belangrijk was. ‘In de kern gaat het om diepmenselijke waarden’, zegt Van der Bas. ‘Om intrinsieke motivatie, intuïtie volgen, nadenken over de toekomst, soms een steen in de vijver gooien en héél hard werken.’

Dit is een ingekorte versie. Lees de hele reportage in BB07 van deze week.