Gemeenten overtreden massaal wet met schrappen ‘poetshulp'

Het zonder meer stopzetten of versoberen van de huishoudelijke hulp (hh) is in strijd met de wet. Gemeenten doen dit echter massaal. Zonder intrekkings- of wijzigingsbeschikking en een persoonlijk gesprek om hulpvraag en -aanbod op elkaar te laten aansluiten, kan er niet zo maar aan de schoonmaakhulp worden gemorreld.

Veel gemeenten die de huishoudelijke hulp stoppen of versoberen, handelen niet alleen in strijd met de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015), maar ook met het Europese mensenrechtenverdrag en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (Algemene wet bestuursrecht). Deze conclusie trekt Ieder(in) – de koepelorganisatie van chronisch zieken en mensen met een beperking – op basis van gesprekken met juristen. Als gemeenten willen schrappen in de huishoudelijke hulp moet er sprake zijn van een gedegen onderzoek, afweging van belangen en deugdelijke motivering. In veel gemeenten is daarvan geen sprake, stelt directeur Illya Soffer van Ieder(in). Een steekproef door Binnenlands Bestuur bevestigt dit.

Inventarisatie

In slechts een handjevol gemeenten verandert er komend jaar niets rondom de huishoudelijke hulp, blijkt uit de inventarisatie. Het gros van de gemeenten neemt echter maatregelen; de ene drastischer dan de andere. Veel gemeenten stoppen er simpelweg mee. Inwoners moeten de eenvoudige schoonmaakhulp – hulp bij het huishouden niveau 1 (hh1) – vanaf 1 januari zelf gaan regelen en betalen. Wel is er veelal een (financieel) vangnet voor mensen die de hulp zelf niet kunnen betalen. In tal van andere gemeenten wordt er op uren beknibbeld, worden klanttarieven ingevoerd, bemiddelingsbureaus in het leven geroepen of aparte was- en strijkservices opgezet. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015), waar de hh1 onderdeel van uitmaakt, biedt gemeenten beleidsvrijheid, maar wel binnen wettelijke kaders. En daar wringt de schoen.

Standdaardbrief

Inwoners van diverse gemeenten krijgen veelal een standaardbrief waarin de veranderingen in de zorg per 2015 bekend worden gemaakt. Ook wordt er op gemeentelijke websites aandacht aan besteed of valt een speciale zorgkrant bij alle inwoners in de bus. Fout, mag niet, kan niet, stelt Soffer desgevraagd. ‘Gemeenten gaan niet erg zorgvuldig te werk.’ Het besluit om te tornen aan de tot nu toe geleverde hulp moet wel goed zijn onderbouwd. Ook moet er een gedegen onderzoek, via onder meer een persoonlijk (keukentafel)gesprek, aan vooraf zijn gegaan. Duidelijk moet worden wat de hulpvraag is, wat de betrokkene of zijn sociale netwerk zelf kan en wat er resteert aan professionele ondersteuning. Dat hoeft niet per se een maatwerkvoorziening te zijn; een op de persoon afgestemd hulpaanbod. Een algemene voorziening is eveneens mogelijk. ‘Na zo’n gesprek volgt een intrekkings- of wijzigingsbeschikking waartegen de mogelijkheid tot bezwaar en beroep openstaat. Er moet sowieso sprake zijn van een redelijke overgangstermijn’, aldus Soffer. Daarbij moet aan minimaal zes maanden worden gedacht.

Geen onderzoek

In heel veel gevallen gebeurt dit niet. De standaardbrieven die veelal op de deurmat vallen of nog moeten vallen, ontberen een gedegen onderzoek (art. 3:2 Awb) en een deugdelijke motivering (art. 3:46 Awb). Van een afweging van belangen (art. 3:4 Awb) is al helemaal geen sprake. Een voorbeeld daarvan zijn de zes gemeenten in Noordoost-Friesland, waaronder Ameland en Heerenveen, die vanaf 1 januari geen hh1 meer toekennen, zo blijkt uit de steekproef van Binnenlands Bestuur. De gemeenten hebben het bij een brief en enkele algemene bekendmakingen op de website en lokale kranten gelaten. In die brief staat onder meer dat de verandering ‘onafwendbaar is’ vanwege de rijkskorting van 40 procent op het budget voor huishoudelijke hulp. In de brief, die voor 1 oktober is verstuurd, worden alternatieven geboden voor het regelen van hulp.

Geen keukentafelgesprek

Deze zes gemeenten zijn niet de enige die de fout ingaan. Ook onder meer de gemeente Voorst lapt de wet aan haar laars. In juli besloot het college van Voorst te snijden in het aantal uren huishoudelijke hulp dat door de gemeente wordt betaald. Zij heeft bekend gemaakt dat per 2015 een derde van de huishoudelijke hulp niet meer wordt vergoed. Eind november krijgen de huidige cliënten een brief, met de hoofdboodschap dat een derde van het aantal uren vanaf januari niet meer wordt vergoed. Er wordt geen keukentafelgesprek vooraf gevoerd. ‘De veranderingen gaan hoe dan ook in’, laat een woordvoerder van Voorst desgevraagd weten.

Stopzetten

Bij Ieder(in) zijn de afgelopen maanden niet alleen veel verontruste mails en telefoontjes binnengekomen van mensen die hun huishoudelijke hulp dreigen te verliezen, maar ook veel ‘foute’ gemeentelijke brieven van bezorgde hh-cliënten. Volgens de juristen van Ieder(in) overtreden onder meer Heerenveen, Achtkarspelen, Valkenswaard, Heeze-Leende en Cranendonck de wet met hun besluitvormingsprocedure rondom het stopzetten van de huishoudelijke hulp. In al deze gemeenten is bijvoorbeeld geen bezwaar mogelijk, aldus een woordvoerder van Ieder(in). Ieder(in) heeft zelf weet van ‘enkele tientallen gemeenten’ die de wettelijke regels overtreden, maar het zijn er vermoedelijk meer.

Verontrust

Soffer is zeer verontrust over deze handelwijze van gemeenten. ‘De Wet maatschappelijke ondersteuning is juist bedoeld om de zelfredzaamheid van mensen met een beperking te bevorderen; het stopzetten van de huishoudelijke hulp verkleint juist doe zelfredzaamheid. Kern van de wet is dat de gemeenten en burger hierover met elkaar in gesprek gaan en gezamenlijk vaststellen wat er voor die zelfredzaamheid nodig is. Dit principe wordt nu met voeten getreden.’ Zij roept verantwoordelijk staatssecretaris Van Rijn (VWS) op om gemeenten erop te wijzen dat deze handelwijze niet kan. ‘De mensen die ons bellen, weten niet hoe ze het zonder huishoudelijke hulp moeten rooien. Het gaat vaak om mensen met zware beperkingen. Zelf de hulp inkopen, kunnen zij zich niet veroorloven.’

Actie

Vorige week is een speciale website gestart voor juridische actie tegen het afschaffen van huishoudelijke hulp. ‘Steeds meer gemeenten besluiten om geheel of gedeeltelijk te stoppen met huishoudelijke hulp. In veel gevallen is het heel twijfelachtig of gemeenten dit zomaar mogen doen’, aldus initiatiefnemer Toine van Bergen. Op de website (wmohulp.blogspot.com) staat welke stappen mensen kunnen nemen als hun hulp wordt stopgezet of dreigt te worden stopgezet.