Financieel ontzorgen van inburgeraars levert stress op

De uitvoering van de nieuwe inburgeringswet, die vanaf 1 januari 2022 ingaat, gaat veel vragen van gemeenten. In pilots komen al een aantal belangrijke knelpunten en vraagstukken naar boven. Zo blijkt het 'financieel ontzorgen' van statushouders nog een bron van stress – voor zowel de ontvangers als de uitvoerders van de ondersteuning. 

Belofte
De afgelopen drie jaar experimenteerden bijna honderd gemeenten met onderdelen van het inburgeringsstelsel dat vanaf volgend jaar ingaat. Uit een overkoepelende evaluatie van die pilots, die onlangs verscheen, komen positieve ervaringen naar voren, die de belofte van de nieuwe wet lijken te onderschrijven. Maar er zijn ook nog de nodige onopgeloste knelpunten.

Complex
Eén daarvan is het financieel ontzorgen van inburgeraars. Dat houdt in dat de gemeente in het begin van het inburgeringsproces gedurende zes maanden de betaling van vaste lasten overneemt van de statushouder. Ook wordt er gewerkt aan de financiële zelfredzaamheid van de inburgeraar, zodat het ontzorgen na zes maanden niet meer nodig is. Dit onderdeel van de nieuwe wet is in de praktijk echter 'complex en foutgevoelig'.

Toeslagen
Het regelen van de geldzaken van een startende inburgeraar blijkt namelijk nogal ingewikkeld, merkten de gemeenten. Een bijstandsuitkering zonder toeslagen is niet genoeg om van te leven, maar het aanvragen en toekennen van toeslagen kan een aantal maanden duren. Daardoor is er vaak in de eerste maanden nauwelijks financiële ruimte. 'Je kunt niet 15 euro leefgeld voor een maand uitkeren', aldus een projectleider bij een van deelnemende gemeenten. 'Maar dat was op een gegeven moment wel de situatie.'

Oplossing
Het ontzorgen levert voor zowel inburgeraars als uitvoerende ambtenaren stress op. Er gaat veel tijd zitten in het 'ad hoc reageren op situaties die zich voordeden rondom het financieel beheer'. Voor sommige statushouders zorgt de geldstress ervoor dat ze zich minder goed op het inburgeren kunnen focussen. De pilotgemeenten vonden wel oplossingen, zoals het verlenen van overbruggingskredieten, maar geen van de gemeenten was daarmee echt tevreden.

Duaal
Over een aantal andere onderdelen zijn gemeenten en inburgeraars positiever gestemd. Duale trajecten bijvoorbeeld, waarbij het leren van de taal wordt gecombineerd met begeleiding naar werk, bleken overwegend goed te lopen. De trajecten dragen bij aan de taalvaardigheid, werknemersvaardigheden en zelfredzaamheid van deelnemers. Wel zijn er knelpunten wat betreft het vinden van geschikte werkplekken.

Zelfredzaam
Ook komen in de pilots vraagstukken rondom begeleiding en zelfredzaamheid naar boven. Aan de ene kant wordt intensieve persoonlijke begeleiding gezien als belangrijke succesfactor voor het slagen van de inburgering. Aan de andere kant is het belangrijk dat de inburgeraar zo snel mogelijk zelfredzaam wordt. 'Voor gemeenten is de uitdaging om een goede balans te vinden tussen het praktisch helpen van inburgeraars en het stimuleren van zelfredzaamheid', aldus de onderzoekers.

Gedifferentieerd
Ten slotte worstelen gemeenten met de mate waarin maatwerk kan worden geboden. Omdat er grote verschillen zijn tussen inburgeraars, is maatwerk een van de centrale principes van het nieuwe stelsel. Gemeenten hebben dan ook goede ervaringen opgedaan met het werken in kleine groepen die zijn ingedeeld naar bepaalde kenmerken. Het uitvoeren van zo'n gedifferentieerde aanpak vraagt echter wel om voldoende middelen en capaciteit.

Opgave
De nieuwe Wet inburgering betekent een ingrijpende verandering in de manier waarop statushouders inburgeren in Nederland. Het Sociaal Planbureau concludeerde eerder al dat het succes ervan valt of staat bij de uitvoering. 'Je gaat pas echt verschil maken als je je uitvoering op orde hebt', zei bijzonder hoogleraar Integratie en Migratie Jaco Dagevos daarover. Gezien de moeite die het de pilotgemeenten kostte om maar één onderdeel van de nieuwe wet goed uit te voeren, wordt de invoering van het héle stelsel op 1 januari 2022 een flinke opgave.