Transitie jeugdzorg, afremmen of extra gas geven?

Het was weer bal vorige week over de transitie jeugdzorg. Een rapport van de Algemene Rekenkamer over de nog resterende onzekerheden over het jeugdzorgbudget in 2015, een brandbrief van de werkgevers en vakbonden in de jeugdzorg met zorgen over verlies van banen en vernietiging van menselijk kapitaal en het tweede nog kritischere rapport van de Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd over de voortgang van de transitie, deed de discussie over het tempo van de transitie weer hoog oplaaien.

Voor sommigen aanleiding om aan te dringen op extra gas geven, voor anderen reden om te pleiten voor afremmen, voor uitstel. Of bedoelt men eigenlijk afstel? Want diegenen die pleiten voor afremmen behoren grotendeels tot het kamp van de principiële tegenstanders van de transitie jeugdzorg. Toegegeven, diegenen die pleiten voor extra gas geven behoren grotendeels tot het kamp van de principiële voorstanders.

Ondertussen komt de transitiedatum van 1-1-2015 steeds dichterbij en is het objectief zo dat er nog heel veel niet helder geregeld is en gemeenten pas recent goed zijn begonnen met het opdoen van praktijkervaring al blijft het opdoen van ervaring met de meest complexe doelgroep met meest kwetsbare kinderen nog steeds achter. Als principieel voorstander van de transitie heb ik de afgelopen jaren met lede ogen aan moeten zien hoe zowel Rijksoverheid als gemeenten te weinig tempo maakten met het treffen van de noodzakelijke voorbereidingen. Hoe kostbare tijd verloren ging met door beleidslogica gedomineerde ivoren toren discussies. Men hield en houdt elkaar gevangen in een verlammende houdgreep van naar elkaar wijzen die op zijn zachtst gezegd niet bevorderlijk was voor het voorbereidingstempo:”wij kunnen pas een volgende stap zetten als zij eerst hun huiswerk hebben gedaan”. De uitvoeringspraktijk en de kwetsbare gezinnen en jeugdigen stonden er bij en keken er naar en verkeren tot aan de dag van vandaag in grote onzekerheid hoe de toekomstige jeugdzorg er vanaf 1-1-2015 uit gaat zien.

Als we op deze manier doorgaan zullen de principiële tegenstanders vanzelf gelijk krijgen. Vrij snel na de zomervakantie zal blijken dat nog steeds aan veel randvoorwaarden niet is voldaan en dat de resterende voorbereidingstijd inmiddels te krap is geworden. Er zal paniek uitbreken over de risico’s voor de meest kwetsbare kinderen en de druk om de transitie met een jaar uit te stellen zal groot worden. Van uitstel komt vervolgens afstel van een operatie die de belofte in zich droeg om een einde te maken aan het zieke jeugdzorgsysteem.

Wat mij betreft is het nog steeds niet te laat voor een zorgvuldige transitie per 1-1-2015. Daarvoor is het wel nodig om de omgangsvormen te veranderen van wij/zij onderhandelen naar samen optrekken. Daarvoor is het ook nodig om af te stappen van de houding en illusie dat eerst alles helder moet en kan zijn voordat je de stap kunt zetten. De houding verlamt en de operatie is dermate complex dat die 100% zekerheid vooraf nooit bereikt zal kunnen worden. Je leert de aard van ongetemde problemen van de transitie jeugdzorg en daarbij passende oplossingen pas kennen als je begint met het oplossen ervan.

Natuurlijk brengt het bouwen van een brug terwijl je er over loopt potentiële risico’s met zich mee. De critici die dit framen als experimenteren met kwetsbare kinderen vergeten maar al te gemakkelijk hoe het huidige zieke jeugdzorgsysteem veel kwetsbare gezinnen en jeugdigen van de regen in de drup helpt. Dan praat je over feitelijk bestaande risico’s. De potentiële risico’s kunnen goed worden beheerst door een combinatie van gas geven en afremmen. Gas geven als het gaat om het er voor zorgen dat de nieuwe wet tijdig wordt ingevoerd. Gas geven als het gaat om het opdoen van praktijkervaring door gemeenten om deskundig opdrachtgever te worden, juist ook als het gaat om de meest complexe multiprobleem gezinnen. Gas geven ook als het gaat om nu al verdere stappen zetten ten aanzien van de transformatie. En indien nodig afremmen als het gaat om het koste wat kost alles vanaf 1-1-2015 anders willen doen. Daar zit het grootste afbreukrisico. En dat is makkelijk te ondervangen als je het vervangen “oud” voor “nieuw” geleidelijk laat verlopen. Waarbij gemeenten versteld zullen staan hoe innovatief veel “oud” eigenlijk al is, zodat de gewenste transformatie wel eens sneller zal zijn gerealiseerd dan ze zelf nu nog denken.

Gemeenten en Rijksoverheid moeten en kunnen zichzelf dus uit de door hun zelf gecreëerde geestelijke gevangenis bevrijden door over te stappen van beleidslogica naar uitvoeringslogica. Met ruimte om in alle openheid op basis van leerervaringen bij te sturen, ook als het gaat om discussies over het budget. Theoretisch kun je daar nog jaren over van mening blijven verschillen. Pas als concreet aan de slag wordt gegaan zal namelijk blijken of de te decentraliseren budgetten voldoende zijn, danwel dat gemeenten voor onmogelijke opgaven worden gesteld. Ik put hoop uit het gezegde:”maak dingen goedkoper en ze worden slechter, maak de dingen beter en ze worden goedkoper”.

Een ding is zeker, als we allemaal met beide benen op de grond willen blijven staan komen we geen stap vooruit en blijft het huidige zieke jeugdzorgsysteem in stand. De meest kwetsbare burgertjes van ons land verdienen beter. Dat betekent kiezen voor een combinatie van gas geven en afremmen, dat betekent kiezen voor slim schakelen.

Erik Gerritsen