‘Geen eenvoudig alternatief voor toeslagen’

Er is geen ‘quick fix’ voor het huidige toeslagenstelsel. Dat benadrukt staatssecretaris Aukje de Vries nog maar eens in antwoorden op Kamervragen van NSC. Het kabinet stuurt binnen twee maanden het eindrapport ‘Toekomst Toeslagen’ aan de Kamer, maar bij ieder alternatief zal er volgens De Vries een uitruil zijn tussen zekerheid, tijdigheid, gerichtheid en eenvoud.

Fundamentele tekortkomingen

Het huidige toeslagenstelsel is aan vervanging toe. Daarover lijkt iedereen het eens te zijn. De Inspectie belastingen, toeslagen en douane (IBTD) zei oktober vorig jaar nog tegen Binnenlands Bestuur dat het stelsel twee fundamentele tekortkomingen heeft. Allereerst dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor het doorgeven van allerlei wijzigingen maar dat zij daartoe niet altijd in staat zijn, en ten tweede dat er gewerkt wordt op basis van een voorschot. Dat leidt tot grote terugvorderingen wanneer wijzigingen niet op tijd worden doorgegeven. En dat gebeurt vaak, vandaar ook fundamentele tekortkoming nummer één.

Schulden ontstaan eenvoudig

Volgens de IBTD is het stelsel gevormd op basis van de systeemwereld, maar is de leefwereld weerbarstiger. Mensen geven wijzigingen nu eenmaal niet direct door, vaak omdat ze juist bezig zijn met het de uitwerking van die wijzigingen in het dagelijks leven. Het kabinet ziet ook duidelijk tekortkomingen. Zo schrijft De Vries in haar antwoorden dat toeslagschulden ‘relatief eenvoudig’ ontstaan ‘omdat toeslagen zijn gebaseerd op voorschotten die achteraf definitief worden vastgesteld’. Gevraagd naar wat het kabinet doet om dit te voorkomen wijst de staatssecretaris erop dat burgers er regelmatig op worden geattendeerd dat zij wijzigingen moeten doorgeven. Dat helpt, maar is geen oplossing voor het fundamentele probleem.

Voor- en nadelen

Volgens het kabinet heeft het voor- en nadelen dat burgers zelf verantwoordelijk zijn voor het tijdig doorgeven van wijzigingen. De voordelen zijn er vooral wanneer iemand inkomen daalt. ‘Burgers hebben zelf het beste beeld van de eigen actuele financiële situatie en omstandigheden. Een groot voordeel is dat de toeslagen gelijk aangepast kunnen worden aan veranderende omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer het inkomen (onverwachts) hard daalt. Dit resulteert vrijwel onmiddellijk in een recht op meer toeslag.’ Nadelen zijn er als iemand inkomen stijgt, en dat niet direct wordt doorgegeven. Dit kan ‘zeer problematisch’ zijn, aldus De Vries.

Altijd uitruil

Ondanks de wetenschap dat binnen het huidige systeem zeer problematische situaties ontstaan zijn er volgens het kabinet geen snelle oplossingen. Daarnaar vroeg NSC namelijk. ‘Bij elk alternatief, waaronder het afschaffen (van het toeslagenstelsel red.) bestaan er nadelen en is er sprake van een uitruil tussen zekerheid, tijdigheid en eenvoud voor burgers en de uitvoering en de mate waarin het stelsel gericht is.’ Nog dit kwartaal stuurt het kabinet de Kamer het eindrapport Toekomst Toeslagen waarin de alternatieven staan uitgewerkt.

Altijd terugvordering

Het is volgens het kabinet ook belangrijk dat de herziening van het stelsel in één keer en integraal gebeurt. ‘De afzonderlijke keuzes kunnen werkbaar zijn, maar in combinatie met elkaar toch leiden tot een niet doenbaar en uitvoerbaar stelsel. De combinatie van keuzes in een concept-stelselontwerp is cruciaal.’ Verder zegt De Vries dat er in een stelsel waar er gewerkt wordt met voorschotten altijd een bepaalde mate van terugvordering zal zijn.