Theater over ‘regelverslaafde ambtenaren’ in het sociaal domein

Op basis van praktijkverhalen voeren acteurs een show op over de menselijke maat in het sociaal domein. Het theatergezelschap gaat langs bij gemeenten en houdt het publiek – de ambtenaren – een spiegel voor. Soms subtiel en luchtig, soms confronterend. De gemeente Rijswijk durfde het aan en boekte een voorstelling.

Een zonnige donderdagmiddag in juni. Zo’n 130 gemeenteambtenaren komen samen in een theatergebouw aan de Generaal Spoorlaan in Rijswijk. Iedereen uit het brede sociaal domein is opgetrommeld. Dus ook medewerkers uit het maatschappelijk domein, zoals onderwijs en kinderopvang. En de mensen van de publieke dienstverlening. Om ervoor te zorgen dat iedereen aanwezig kon zijn, werden de loketten om twee uur ’s middags al gesloten.

Bijzondere aftrap

De reden van dit samenkomen is de aankondiging van ‘Rijswijk samen dichtbij’. Gertjan Willems, gemeentelijk directeur sociaal domein en opdrachtgever van dit nieuwe programma, wilde graag een bijzondere aftrap. Toen ze dat hoorde dacht Karin van Assen, programmamanager sociaal domein, meteen aan een theatergezelschap dat ze zag op een conferentie van Movisie in december. ‘Daar lieten ze wat fragmenten zien’, vertelt Van Assen. Ze wist nog dat deze club ook bij gemeenten langsgaat. ‘Vervolgens heeft mijn collega contact gezocht met theatergezelschap Amsterdams Allooi en heeft zij de Rijswijkse Schouwburg gereserveerd. Ons stadhuis staat recht tegenover de schouwburg, dus dat is ideaal.’

Verwarring

Kan ik iets voor je doen?, zoals de titel van de voorstelling luidt, gaat over doen wat nodig is in het sociaal domein. De menselijke maat terugbrengen op plekken waar de inwoner en de (lokale) overheid elkaar ontmoeten. De voorstelling is gebaseerd op praktijkervaringen die in de loop der jaren zijn opgetekend door interventie-specialisten in de wijken. Verhalen over wanhoop en verwarring bij de burger en de onmacht van ‘het systeem’ om hiermee te dealen. Een show over ‘regelverslaafde ambtenaren’, zoals ‘mevrouw de Smet van loket nummer vier’. Zij zet ‘heel je hebben en houden op papier’. Soms gaat het om akkefietjes. Denk aan een inwoner die door een gemeenteambtenaar in de wacht wordt gezet, waarna de verbinding wordt verbroken. Maar ook schrijnende gevallen worden uitgelicht. Een hulpverlener die zich afkeurend uitlaat over de zwangerschap van haar vrouwelijke cliënt. Want in deze situatie een kind krijgen zou niet verstandig zijn. Ook de wirwar aan regelingen blijft niet onbesproken: de ene stimuleert sparen, op de andere heb je pas recht als je geen rode cent meer hebt.

Scheve schaats

Maakbaarheid, geduld, vertrouwen, schaamte, organisatiedynamiek en loyaliteit: het zijn de thema’s die in woord en muziek aan bod komen. Soms subtiel en luchtig, soms confronterend. De artiesten houden het publiek – de gemeenteambtenaren – een spiegel voor. Want hoewel er bijwijlen wat meewarig naar deze inwoners wordt gekeken, zijn de medewerkers achter de balie of de professionals in het veld evenmin perfect. ‘Honderd procent zijn we geen van allen. Geen van allen is achttien karaat. Allemaal zijn we probleemgevallen. Iedereen rijdt een scheve schaats’, zo wordt meermaals luidkeels gezongen. Een hedendaagse variant op het lied ‘Honderd Procent’ van het voormalige cabaretduo Gerard Cox en Frans Halsema.

Neuzen dezelfde kant

Zo’n theatervoorstelling is natuurlijk vermakelijk. Zeker als de werkgever betaalt en de geplande btw-verhoging van 21 procent nog niet van kracht is. Maar de gemeente Rijswijk wil er ook wat mee bereiken. ‘We wilden iedereen aan het denken zetten’, zegt programmamanager Van Assen. ‘Over zaken die je je normaal niet realiseert, maar die misschien heel onlogisch of lastig zijn voor de inwoner.’ En dat de neuzen straks dezelfde kant op staan. Van Assen: ‘We wilden heel graag dat iedereen eenzelfde beeld krijgt van de meerwaarde die we hebben voor inwoners.’

PowerPoint

Dan is een toneelstuk weer eens wat anders. De boodschap komt natuurlijk op een heel andere manier binnen. ‘Je ervaart het echt, in plaats van dat je naar een presentatie met een PowerPoint zit te luisteren. Het is een meeslepend verhaal met veel muziek’, vertelt de programmamanager enthousiast.

Administratieve wereld

Maar terwijl Van Assen in de zaal aandachtig zat te luisteren, rees bij haar de vraag: spreekt het wel iedereen aan? ‘Er zitten misschien best wel veel verhalen in die niet voor iedereen meteen herkenbaar zijn. Het publiek is immers nog best divers.’ De ambtenaren die niet direct met inwoners werken en weinig kennis hebben van hulp- of dienstverlening, begrijpen het misschien niet zo goed. Van Assen: ‘Achter het sociaal domein gaat natuurlijk een hele administratieve wereld schuil. Zij weten wellicht niet eens hoe het in de praktijk gaat. Dat is niet erg, maar wel jammer als ze daardoor de boodschap van de voorstelling niet helemaal meekrijgen.’

Feest van herkenning

Dat geldt bijvoorbeeld voor Shakti Maikoe. Hij is ondersteunend medewerker bij de afdeling belastingen. Begin dit jaar is hij begonnen bij de gemeente Rijswijk. Maikoe helpt bij de telefoontjes van de inwoners, handelt mails af, stelt betalingsregelingen op, verwekt kwijtscheldingsverzoeken en vraagt info op voor de afhandeling van de kwijtschelding. Hij vond de show ‘boeiend’ en ‘origineel’. ‘Voor mensen die al lang in het sociaal domein werken is het vast een feest van herkenning’, zegt Maikoe. In het bijzonder voor de uitvoerders die naar buiten gaan en direct contact hebben met de inwoners.

Luisterend oor

Toch riep het optreden bij Maikoe ook vragen op: ‘Aan het einde van de voorstelling werd volgens mij iets gezegd als ‘een luisterend oor bieden’. Dat snap ik, maar bij de afdeling belastingen ligt dat wat ingewikkelder. Want hoe wil je dat doen? We luisteren altijd naar de klachten van de inwoner, maar in veel gevallen kunnen we ons standpunt niet wijzigen. Dan blijft het besluit dat iemand bijvoorbeeld gewoon moet betalen.’

Minder ruimte

Wat Maikoe betreft is er binnen zijn afdeling simpelweg minder ruimte om mee te denken over wat eventueel mogelijk is, om te doen wat nodig is. ‘Bovendien wil je voorkomen dat iemand onterecht de indruk krijgt dat je iets gaat doen waardoor zijn of haar situatie verandert.’

Borrel

‘Maar een groot deel van de mensen spreekt het wel aan hoor’, benadrukt Van Assen. ‘Sowieso de managers, de beleidsmedewerkers en de consulenten die met inwoners werken. Al met al ben ik zeker positief.’ Wat ze andere gemeenten nog wel wil meegeven: ‘Bied de voorstelling niet los aan en combineer het met een bepaald programma of doel.’ Daarnaast is het volgens haar belangrijk dat zoveel mogelijk medewerkers binnen het sociaal domein zijn uitgenodigd. ‘Want het neveneffect van de bijeenkomst is dat mensen van andere teams elkaar ontmoeten. We organiseerden een afsluitende borrel om elkaar even informeel te spreken. Dat is ook echt wel heel belangrijk, aangezien daar vaak niet genoeg tijd voor is.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 14