Ten strijde tegen de zuipende jeugd

De eilanden Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland kampen al jaren met drinkgrage jongeren. Onrustbarende cijfers over het alcoholgebruik waren voor beide gemeenten de druppel. Met dezelfde preventieaanpak halen ze alles uit de kast om de jeugd van de drank te houden.

‘Het Witte Eiland’. Goeree-Overflakkee draagt al lang deze dubieuze bijnaam. Op het eiland werden in 2019 namelijk veel hogere concentraties amfetamine (speed) in het rioolwater gevonden dan in andere gemeenten en zelfs Europese steden. In de Zuid-Hollandse gemeente wordt naar verhouding bijna vier keer zoveel gebruikt als in Amsterdam.

Alcohol

‘Op het eiland dacht iedereen: dat komt door de jeugd’, vertelt Ferry de Koning, projectleider Opgroeien in een Kansrijke Omgeving bij de gemeente Goeree-Overflakkee. Om die aanname te toetsen deed de GGD in 2022 een nulmeting onder leerlingen in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs (VO). Daaruit bleek dat ongeveer 2 procent van de leerlingen wel eens harddrugs had gebruikt, hetzelfde als in andere regio’s. Een meevaller dus. ‘Maar tot onze verbazing was het alcoholgebruik erg hoog’, voegt De Koning toe. ‘Hoger dan het regionale gemiddelde. En van de jongeren die alcohol nuttigen, gaf meer dan de helft aan dat ze het kregen van hun ouders.’

Aangeschoten

Ook op het nabijgelegen Schouwen-Duiveland is al jaren sprake van overmatig alcoholgebruik onder jongeren. In oktober 2022 had meer dan 40 procent de afgelopen maand alcohol gedronken; bijna 30 procent daarvan is dronken of aangeschoten geweest. Alcoholgebruik begint soms al op tienjarige leeftijd, van de veertienjarige drinkt 30 procent. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken is 13,3 jaar. Opvallend is dat 40 procent van de ouders het wel goed vindt. Althans, dat zeggen de jongeren zelf. De vragenlijst is niet bij de ouders afgenomen.

Toeristensector

‘Het middelengebruik ligt hoger dan in de rest van Nederland, maar wijkt niet veel af van andere plattelandsgebieden en de Oosterschelde regio’, nuanceert wethouder Ankie Smit (welzijn en volksgezondheid, GroenLinks). Ze heeft wel een vermoeden waarom jongeren in haar gemeente relatief veel drinken. ‘Schouwen-Duiveland heeft een omvangrijke horeca- en toeristensector. Een groot deel van onze jongeren werkt in deze branche en komt zodoende regelmatig in aanraking met het alcoholgebruik van volwassenen. Op jonge leeftijd leren zij eigenlijk dat alcohol drinken en roken normaal is, want zij zien de bezoekers en inwoners van het eiland dat ook elke dag doen. Daarnaast heerst er een cultuur van ‘een biertje moet kunnen’. Maar dat geldt natuurlijk voor heel Nederland.’

Preventie

Ondanks preventieve projecten en voorlichting is de problematiek nog steeds forser dan elders in het land. ‘Die programma’s hebben vast wel wat geholpen, maar niet genoeg’, erkent Smit. In beide gemeenten groeide het besef dat het anders moest. In 2020 besloot de gemeenteraad van Goeree-Overflakkee een plan te maken om de verslavingsproblematiek aan te pakken. Het college van B en W kreeg tien jaar om aan de slag te gaan. In 2022 startte Goeree-Overflakkee, gelijktijdig met het Zeeuwse Schouwen-Duiveland, met OKO.

Risicojongeren

OKO staat voor Opgroeien in een Kansrijke Omgeving. Om middelengebruik te voorkomen richt deze methodiek zich vooral op de omgeving van kinderen en jongeren (van 10 tot 18 jaar). Inmiddels werken er 47 gemeenten met OKO, waaronder grote zoals Groningen, Amersfoort en Maastricht. ‘Het is een preventieaanpak die zich richt op het creëren van een positieve leefomgeving van jongeren, zodat ze gezond, veilig en kansrijk kunnen opgroeien. Een omgeving zonder verslavende middelen’, licht Jeroen de Greeff toe. Hij is coördinator OKO bij het Trimbos-instituut. In tegenstelling tot andere preventieprogramma’s richt OKO zich niet uitsluitend op risicojongeren. Dat laatste is vaak een ‘reflex’ van gemeenten, stelt De Greeff: ‘Het idee van OKO is dat er wordt gewerkt aan een gezonde omgeving voor álle kinderen en jongeren.’

Zelf problemen oplossen 

Daarnaast ligt bij OKO de verantwoordelijkheid niet bij het kind, maar bij opvoeders en professionals. ‘Voorheen werd vaak aan jongeren verteld hoe ze de juiste keuzes moeten maken en hoe ze hun problemen zelf moeten oplossen’, constateert De Greeff. OKO verlegt die verantwoordelijkheid: volwassenen moeten zorgen voor een omgeving die de jeugd uitnodigt tot het maken van gezonde keuzes.

Vragenlijst

Meten is weten. Daarom houden OKO-gemeenten hun jonge inwoners nauwlettend in gaten. Jongeren en kinderen vullen tweejaarlijks een vragenlijst in. Die vragen gaan over hun middelengebruik, hun relatie met ouders en hoe zij zich voelen op school en in de wijk. De antwoorden bieden niet alleen inzicht: ze vormen tevens het startpunt voor het gesprek met ouders en professionals.

Ouderavonden

En dan komen gemeenten om de hoek kijken. Zij hebben een ‘initiërende en aanjagende rol’, verduidelijkt De Greeff. Gemeenten kunnen ouders, jongeren, professionals bij elkaar brengen. ‘Aan hen worden de cijfers getoond, bijvoorbeeld op ouderavonden. Dat vormt de aanleiding om het gesprek aan te gaan. Wat vinden we van deze cijfers, en wat willen we met onze jeugd?’ Gezamenlijk wordt nagedacht over een aanpak om het aantal risicofactoren in de omgeving te verminderen. En hoewel jongeren hiervoor niet verantwoordelijk zijn, hebben ze wel inspraak. Ze kunnen bijvoorbeeld aangeven wat ze missen in de buurt en waar ze behoefte aan hebben.

Feestjes

Op Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland gaat het in de praktijk wel vaak om ouders, zeggen De Koning en Smit. ‘Zeker als het om alcohol gaat. Dat leidt soms wel tot discussie. Veel ouders vinden het doodgewoon dat ze hun kind leren drinken’, vertelt De Koning. Ouderbetrokkenheid staat eveneens bij veel andere gemeenten hoog in het vaandel, ziet De Greeff: ‘De gemeente faciliteert in feite een forum waarin ouders met elkaar afspraken maken. Bijvoorbeeld dat er op feestjes thuis geen alcohol word geserveerd.’ Daarnaast denken ouders zelf na over hoe ze meer tijd kunnen doorbrengen met hun kinderen, en dat ze weten wat ze uitspoken. ‘Dat draagt allemaal bij aan het verminderen van risicofactoren, waardoor het middelengebruik onder jongeren zal afnemen.’

Zuipkeet

Maar gemeenten leggen niet alleen de bal bij opvoeders en professionals, benadrukt De Greeff. Zij moeten zelf ook faciliteren, bijvoorbeeld door naschoolse activiteiten voor jongeren te financieren. Of weekendavonden met leeftijdsgenoten. ‘Dat zijn gezonde alternatieven voor samen drinken in een zuipkeet’, aldus De Greeff.

Kratje bier

Die invulling van het vrijetijdsprogramma wordt volgens De Greeff steeds professioneler. ‘Gemeenten schakelen vaker getrainde (betaalde) jongerenwerkers en buurtsportcoaches in. In plaats van ergens een kratje bier neer te zetten, zorgen zij voor pedagogisch verantwoorde activiteiten.’ Inmiddels heeft Goeree-Overflakkee een jeugd-activiteitenkalender en ook Schouwen-Duiveland timmert aan de weg. Voor slechts 1 euro kunnen jeugdigen meedoen aan allerlei culturele en sportieve activiteiten.

Kat-en-muisspel

Daarnaast heeft de gemeente ‘jachtseizoen’ bedacht. Ouder en puber vormen een koppel en spelen een soort kat-en-muisspel met boa’s en politieagenten. Deelname is gratis. ‘Door ouders meer tijd te laten doorbrengen met hun pubers pogen we de band tussen ouder en kind te versterken. En dat is vervolgens weer een beschermende factor’, verklaart Smit. De wethouder ziet dat de ouderbetrokkenheid is vergroot. Zo worden er onderlinge afspraken gemaakt over feestjes.

Goede intenties te over, maar werpt de aanpak ook z’n vruchten af?

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 11